________________
२३०
भगवतीसूत्रे टीका--पुद्गलाधिकारात् पुद्गलविषय एव पुनश्चतुः सूत्रीमाह-' नेरइयाणं भंते' इत्यादि । 'नेरइयाणं' नैरयिकाः खलु 'भंते ? ' हे भदन्त ! 'जे पोग्गले' यान् पुद्गलान् 'तेयाकम्मत्ताए' तैजसकार्मणतया तैजसशरीर-कार्मणशरीररूपतया 'गेण्हंति' गृहन्ति ' ते ' तान् किम् ' तीतकालसमए अतीतकालसमये-अतीतश्चासौ कालसमयश्चेति-अतीतकालसमयः। यद्वा-अतीतकालस्य-उत्सर्पिण्यायः समयः परमनिकृष्टोऽशः स अतीतकालसमयस्तस्मिन् ‘गेण्हंति ' गृहन्ति, किं 'पडुप्पण्णकालसमए' प्रत्युत्पन्नकालसयये-वर्तमानकाले — गेहंति' गृहन्ति ?, किम् 'अणागयकालसमए ' अनागतकालसमये-भविष्यत्काले 'गेण्हंति' गृहन्तीति प्रश्नः । 'कालसमए'-इत्यत्र कालरूपः समयो ग्राह्यो नत्वाचारांगादि रूपः । तथा कालोऽपि समयरूप एव ग्राह्यो न तु कृष्णवर्णादिरूपः । ननु कालसमययोः समा___टीकार्थ-पुद्गलका अधिकार होनेसे पुद्गलके विषयमें ही इन चार सूत्रों
को सूत्रकारने कहा है-"णेरइयाणं भंते' इत्यादि । हे भदन्त! नारकजीव जिन पुद्गलोंको तैजस शरीर और कार्मण शरीररूपसे ग्रहण करते हैं अर्थात् नारकजीव जिन पुद्गलोंको तैजस और कार्मण शरीररूप परिणमाते हैं वे पुद्गल क्या उनके द्वारा अतीतकाल समयमें ग्रहण किये गये ऐसे हैं ? या वर्तमान काल समयमें ही उनके द्वारा वे ग्रहण हो रहे हैं ऐसे हैं या भविष्यत् काल समयमें ग्रहण होंगे ऐसे हैं ? यहां पर "तेयाकम्मत्ताए" पदसे तैजस शरीर और कार्मण शरीर लिया गया है। अतीत जो काल का समय वह अतीतकालसमय है। अथवा अतीत कालरूप जो उत्सपिणी आदिका समय-परमनिकृष्ट अंश वह अतीतकालसमय है। कालसमय में कालरूप समय ही ग्राह्य हुआ है आचार आदिरूप समय
ટીકાર્થ–પુગલને અધિકાર ચાલતું હોવાથી સૂત્રકારે આ ચાર સૂત્ર पासना विषयमा ४ ४ां छ-"णेरइयाणं भंते" वगेरे- महन्त ! ना२४ छ। જે યુગલોને તેજસ શરીર અને કાર્માણ શરીરરૂપે ગ્રહણ કરે છે એટલે કે નારક છે જે પુગલોને તેજસ અને કાશ્મણ શરીરરૂપે પરિણાવે છે તે પુગલો શું તેમના દ્વારા ભૂતકાળના સમયે ગ્રહણ કરાયાં હોય છે ? કે વર્તમાનકાળના સમયે ગ્રહણ કરાઈ રહ્યાં હોય એવાં હોય છે? કે ભવિષ્યકાળ સમયે ગ્રહણ થવાના છે सेवा डाय छ ? मी "तेयाकम्मत्ताए" ५४ द्वारा तैस शरी२ मने भए। શરીર લેવામાં આવ્યું છે. અતીત (ભૂત) કાળને જે સમય તેને અતીતકાળ સમય કહે છે. અથવા–અતીતકાળરૂપ જે ઉત્સર્પિણી આદિને સમય પરમનિકૃષ્ટ અંશતેનું નામ અતીતકાળ સમય છે. કાલસમયમાં કાળરૂપ સમય જ ગ્રહણ કરાયે છે, આચાર આદિરૂપ સમય નહીં. તથા કાળ પણ સમયરૂપે જ ગ્રહણ કરાયે
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
