________________
प्रमैयचन्द्रिका टीका श. १ उ. १ सू० ५ श्रीमहावीरवर्णनम् १२५ छिन्नस्रोता=निवर्तितभवप्रवाहः, 'निरुवलेवे' निरुपलेपः-उपलेपो-मालिन्यं , तद् द्विविधं द्रव्यरूपं भावरूपं च, तादृशाद् द्विविधादुपलेपात्-निर्गतो निरुपलेपः द्रव्यतो निर्मलशरीरः, भावतः कर्मबन्धहेतुभूतोपलेपरहितः । पूर्वोक्तमेवार्थ पिशेषतः स्पष्टयन्नाऽऽह
'ववगय-पेम - राग - दोस - मोहे ' व्यपगतप्रेमरागद्वेषमोहः-प्रेम च रागश्च द्वेषश्च मोहश्चेति प्रेमरागद्वेषमोहाः, प्रेम-आसक्तिलक्षणम् , रागः-विषयेषु अनुरागरूपः, द्वेषः अमीतिरूपः, मोहः अज्ञानरूपः, एते प्रेमादयो व्यपगताः= विनष्टा यस्य स तथा, 'निग्गंथस्स पवयणस्स देसए' निर्ग्रन्थस्य प्रवचनस्य देशक:निर्ग्रन्थस्य-निर्गतं ग्रन्थाद् द्रव्यतः सुवर्णादिरूपाद्, भावतो मिथ्यात्वादिलक्षणात् निर्ग्रन्थं, तस्य निर्ग्रन्थस्य प्रवचनस्य-प्रकर्षेण उच्यते-परमकल्याणाय कथ्यते इति प्रवचनम् , तस्य प्रबचनस्य देशकः उपदेशक:-निरारम्भ-निष्परिग्रह-धर्मोपदेशक इति भावः। 'सत्थनायगे' सार्थनायकः-सार्थस्य मोक्षप्रस्थितभव्यसमूहस्य, रहित थे। छिन्नस्रोत थे-भवप्रवाह से रहित थे। द्रव्यमल और भावमल, इन दोनों प्रकारके मलसे रहित थे। द्रव्यकी अपेक्षा भगवानका शरीर निर्मल था, और भावकी अपेक्षा कर्मबंधके कारणरूप लेपसे प्रभुरहित थे। इसी बातको विशेषरूप से स्पष्ट करनेके अभिप्रायसे सूत्रकार कहते हैं__ भगवान प्रेम-आसक्ति से, राग-विषयोंमें अनुराग से, द्वेष-अप्रीतिसे, मोह-अज्ञान से सर्वथा रहित थे। प्रभु निर्ग्रन्थ प्रवचनके उपदेष्टा थे। सुवर्णादिरूप द्रव्यग्रन्थसे और मिथ्यात्व आदि रूप भाव ग्रन्थसे जो रहित होता है उसका नाम निर्ग्रन्थ है । जो बहुत अच्छी तरह से परमकल्याणके निमित्त कहा जाता है उसका नाम प्रवचन है। प्रभु इसी निर्ग्रन्थ प्रवचनके अर्थात्-निरारम्भ और निष्परिग्रहधर्म के उपदेशक थे । प्रभु सार्थરહિત હતા, દ્રવ્યમાળ અને ભાવમળ, એ બન્ને પ્રકારના મળથી રહિત હતા. દ્રવ્યમાળની અપેક્ષાએ ભગવાનનું શરીર નિર્મળ હતું. અને ભાવમળની અપેક્ષાએ કર્મબંધના કારણરૂપ મળથી પ્રભુ રહિત હતા. એ જ વાતનું વધારે સ્પષ્ટીકરણ કરવાને માટે સૂત્રકાર કહે છે –
___सापान प्रेम ( मासहित ) थी, साथी (विषयोमा अनुरागथा ), છેષ (અપ્રીતિ)થી, અને મોહથી તદ્દન રહિત હતા. પ્રભુ નિગ્રન્થ પ્રવચનના ઉપદેષ્ટા હતા. સુવર્ણ આદિ દ્રવ્યગ્રન્થથી અને મિથ્યાત્વ આદિ ભાવ ગ્રન્થથી જે રહિત હોય છે તેને નિર્ગસ્થ કહે છે. અન્યના કલ્યાણને માટે જે સારી રીતે કહેવામાં આવે છે તેને પ્રવચન કહે છે. પ્રભુ એજ નિર્ગસ્થ પ્રવચનના એટલે નિરારમ્ભ અને નિષ્પરિગ્રહ ધર્મના ઉપદેશક હતા. પ્રભુ સાર્થનાયક
શ્રી ભગવતી સૂત્ર : ૧
