________________
भावबोधिनी टीका राशिद्वयस्वरूपनिरूपणम्
९०५ सव्वसिद्धिया' विजयवैजयन्तजयन्तापराजितसर्वार्थसिद्धिकाः । ‘से सं अणुतरोववाइया' तएतेऽनुत्तरोपपातिका विज्ञेयाः । ‘से तं पंचिदियसंसारसमापन जीवरासी' स एष पञ्चेन्द्रियसंसारसमापन्नजीवराशिः पञ्चेन्द्रियविशिष्टः संसारसमापनो जीवराशिः पूर्वोक्तो विज्ञेयः ।
'दुविहा णेरइया पण्णत्ता' द्विविधा नैरयिकाः प्रज्ञप्ताः, 'तं जहा' तद्यथा-- 'पज्ज ता य अपज्जत्ता य पर्याप्ताश्च अपर्यायाश्च । ‘एवं दडओ भाणि यवो जाव वेमाणियत्ति' एवं दण्डको भणितव्यो यावद् वैमानिकइति नैरयिकमारभ्यवैमानिकपर्यन्तं दण्डको वक्तव्यः स च-"नेरइया असुराई-पुढवाई बेइंदियादओ मणुया' वंतरजोइसवेमाणिया य अह दंडभो एवं ॥१॥ इति । संप्रति नारकादीनां स्थान निरुपणार्थ पृच्छति-'इमीसे णं इत्यादि-'इमीसे णं' अस्याः खलु 'रयणप्पभाए पुढवीए' रत्नप्रभायाः पृथिव्याः ‘केवइयं खेत्तं' कियत्क्षेत्रम् 'ओगाहित्ता' अचगाह्य 'केवइया' कियन्तो "णिरयावासा' नरकावासाः 'पष्णता' प्रज्ञप्ताः ? 'गोयमा !' हे गौतम । 'मीसे णं रयणप्पभाए पुढवी ए' अस्या खलु रत्नप्रभायाः पृथिव्याः 'असीउत्तरजोयणसयसहस्सबाहल्लाए' अशीत्युत्तरयत, जयंत, अपराजित और सर्वार्थसिद्धिक। ये अनुतरोपपातिक है। इस प्रकार यह सब पंचेन्द्रिय युक्त संसारी जीवराशि है । नारकी जीव दों प्रकार के कहे गये हैं। जो इस तरह से हैं-पर्याप्त और अपर्याप्त । इसीप्रकार से यह दण्डकरूप-चौबीस दण्डकरूप कथन वैमानिक देव पर्यन्त जानना चाहिये। अर्थात् पर्याप्त और अपर्याप्त भेद से द्विविधता वैमानिक देव पर्यन्त लगा लेना चाहिये।
शंका-इस रत्नप्रभापृथिवी के कितने प्रमाण क्षेत्र को अवगाहित करके कितने नरकावास कहे गये हैं ? उतर-हे गौतम ! इसरत्नप्रभा पृथिवी की जो एक लाख अस्सी हजार योजन की मोटाई कही गई है उसके उपर का અપરાજિત અને સર્વાર્થસિદ્ધિક આ પ્રકારની આ બધી પંચેન્દ્રયયુકત સંસારી જીવરાશિ છે. નારકી જી બે પ્રકારના છે-પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્ત આ પ્રમાણે આ ગ્રેવીસ દંડકરૂપ કથન વૈમાનિક દેવ સુધી સમજવાનું છે. એટલે કે પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તના ભેદથી વૈમાનિક દેવ સુધી દ્વિવિધતા ઘટાવવાની છે.
શંકા--આ રત્નપ્રભા પૃથ્વીના કેટલા પ્રમાણના ક્ષેત્રને અવગહિત કરીને કેટલા નરકાવાસ કહેલા છે?
ઉત્તર-હે ગૌતમ! આ રત્નપ્રભ પૃથ્વીની જે એકલાખ એંસી હજાર જ નની ઊંચાઈ કહી છે તેની ઉપર તથા નીચના એક એક હજાર જન પ્રમાણ
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
