________________
भावबोधिनी टीका. पञ्चनवतितमं समवायनिरूपणम्
५९५ 'होत्था' आसन् । 'जंबूद्दीवस्स णं दीवस्स' जम्बूद्वीपस्य खलु द्वीपस्य 'चरमंताओ' चरमान्तात् 'चउदिसिं' चतुर्दिक्षु 'लवणसमुई' लवणसमुद्रम्, 'पंचाणउई पंचाणउई' पश्चनवतिं पश्चनवतिं 'जोयणसहस्साई' योजनसहस्राणि 'ओगा. हिता' अवगाह्य-प्रविश्य 'चत्तारि' चत्वारः 'महापायालकलसा' महापातालकलशाः 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्ताः। 'तं जहा' तद्यथा-ते महापातालकलशा:-'वलयामहे केऊए जूयए ईसरे' वलयामुखः केतुको यूपकईश्वरश्चेति । 'लवणसमुदस्स' लवणसमुद्रस्य 'उभयोपासंपि' उभयतः पार्श्वमपि 'पंचाणउयं पंचाणउयं पदेसाओ' पञ्चनवतिः पञ्चनवतिः प्रदेशाः 'उव्वेहुस्सेहपरिहाणीए' उद्वेधोत्सेधपरिहान्या उद्वेधो गाम्भीर्यम्, उत्सेधः औन्नत्यम्, तयोः परिहानिस्तया 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्ताः। अयं भावः-लवणसमुद्रान्तराले दशसाहस्रिकक्षेत्रस्य समधरणीतलापेक्षया सहस्रयोजनमुद्वेधोऽस्ति। ततः पञ्चनवतिपदेशानन्तरमुद्वेधः परिहीयते, उत्सेधः संजायते । उत्सेधो हि ततः पञ्चनवतिपदेशानन्तरं गत्वा परिहीयते, तत्र णं अरहओ' इत्यादि।
टोकार्थ-सुपार्श्वनाथ प्रभु के ९५ पंचाणवे गण और९५पंचाणवे ही गणधर थे। जंबूद्वीप के अन्तिमप्रदेश से चारों दिशाओं में लवणसमुद्र को९५-९५पंचाणवे-पंचाणवे हजार योजन अवगाहित चार महापाताल कलश हैं। वे पाताल कलश ये हैं-वलयमुख, केतुक, यूपक और ईश्वर। लवण समुद्र के दोनों पार्श्व में भी९५-९५ पंचाणवे-पंचाणवे प्रदेश उद्वेधगहराई और उत्सेध ऊँचाई को लेकर कहे गये हैं। इसका भाव इस प्रकार से है-लवणसमुद्र के भीतर अन्तराल से दसहजार योजन परिमित क्षेत्र की गहराई समतल वाली पृथिवी की अपेक्षा एक हजार योजन की है। इसके बाद९५पंचाणवे प्रदेशों से आगे जाकर गहराई कम हो जातीहैउत्सेध-ऊँचाई हो जाती है। फिर यहां से९५ पंचाणवे प्रदेश आगे जाकर
ટીકાથ–સુપાર્શ્વનાથ પ્રભુના ૯૫ પંચાણું ગણ અને ૯૫ પંચાણું જ ગણધર હતા. જંબુદ્વીપના અતિમ પ્રદેશથી ચારે દિશાઓમાં લવણસમુદ્રને ૯૫-૯૫ પંચાણું પંચાણું હજાર યોજન અવગ્રહિત ચાર મહાપાતાલકલશ છે. તેમનાં નામ નીચે પ્રમાણે છે-વલયમુખ, કેતુક, ચૂપક અને ઈશ્વર. લવણસમુદ્રના બન્ને પડખે ૯૫-૯૫ પ્રદેશ ઉંડાઈ અને ઊંચાઈની અપેક્ષાએ કહેલ છે. તેનું તાત્પર્ય આ પ્રમાણે છે – લવણસમુદ્રની અંદર અન્તરાલથી દસ હજાર જન પ્રમાણ ક્ષેત્રની ઉંડાઈ સમતલ પૃથ્વીની અપેક્ષાએ એક હજાર જનની છે. ત્યાર બાદ ૯૫ પંચાણે પ્રદેશોથી આગળ જતાં ઉંડાઈ ઘટે છે-અને ઉંચાઈ આવે છે. વળી ત્યાંથી ૯૫ પંચાણું પ્રદેશ
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
