________________
समवायाङ्गसूत्रे ___टीका-'तेयालीसं' त्रिचत्वारिंशत् 'कम्मविवागज्झयणा' कर्मविपाकाध्ययनानि कर्मणः-पुण्यपापरूपस्य विपाका मन्दतीव्रादिरसप्रकर्षावस्था तत्पतिपादकान्यध्ययनानि कर्मविपाकाध्ययनानि 'पण्णत्ता' प्रज्ञप्तानि । अत्र विपाकशब्दः रसप्रकर्षावस्थाप्रतिपादकः। साम्प्रतमेतान्यध्ययनानि नोपलभ्यन्ते । एकादशाङ्गे विपाकश्रुते तु पुण्यपापरूपकर्मफलप्रतिपादकानि विंशत्यध्ययनानि समुपलभ्यन्ते। 'पढमचउत्थपंचमासु' प्रथमचतुर्थपञ्चमीषु 'पुढवीसु' पृथिवीषु तेयालीसं' त्रिचत्वारिंशत् 'निरयावाससयसहस्सा'निरयावासशतसहस्राणि त्रिचत्वारिंशल्लक्षाणि निरयावासाःप्रज्ञप्ताः। 'जंबूद्दीवस्स णं दीवस्स' जम्बूद्वीपस्य खलु वीपस्य पुरथिमिल्लाबो' पौरस्त्यत्=पूर्वदिशि वर्तमानात् चरमंतानो' चरमान्तात् सर्वान्तिमप्रदेशात् गोथूभस्स णं आवासपव्वयस्स' गोस्तृभस्य खलु आवासपर्वतस्य 'पुरथिमिल्ले' पौरस्त्यः ___ अब सूत्रकार४३तेंतालीस संख्याविशिष्ट समवाय का कथन करते है'तेयालीसं कम्मविवागज्झयणा पन्नत्ता' इत्यादि।
टीकार्थ-पुण्यपाप रूप कर्म जो मन्द तीव्र आदि रस हैं उन रस की जो प्रकर्षावस्था है उस अवस्था के प्रतिपादक अध्ययन४३तेंतालीस कहे गये हैं। यहां विपाक शब्द रस की प्रकर्षावस्था का कहने वाला है। इस समय ये अध्ययन उपलब्ध नहीं हैं, ग्यारहवां अंग जो विपाकश्रुत है, उसमें पुण्यपापरूप. कर्मफल के प्रतिपादक जो अध्ययन हैं वे २०वीस ही उपलब्ध हैं। प्रथम, चतुर्थ,पंचम, इन तीन पृथिवियों में नरकावास की संख्या४३तेंतालीस लाख है। प्रथम पृथिवी के नरकावास ३० तीस लाख, चयुर्थपृथिवी के १० दश लाख
और पांचवी पृथिवी के३तीन लाख इस प्रकार४३तेंतालीस लाख नरकावास जोडने पर आ जाते हैं । जंबूद्वीप नाकम द्वीप का पूर्व दिशा में वर्तमान जो
वे सूत्र४२ तालीस (४३) सध्यावi सभपायानु ४थन ४३ तेयालीसं कम्मविवागज्झयणा पन्नत्ता" इत्यदि !
ટીકાથ–પુણ્ય પાપ રૂપ કર્મના જે મન્દ તીવ્ર આદિરસ છે. તે રસની જે પ્રકવસ્થા છે તે અવસ્થાનું પ્રતિપાદન કરનારા તેંતાલીસ (૪૩) અધ્યયન કહ્યા છે અહીં વિપાક’ શબ્દ રસની પ્રકિર્ણાવસ્થા દર્શાવનાર છે હાલમાં તે અધ્યયને ઉપલબ્ધ (પ્રાય) નથી. પણ વિપાકશ્રત નામનું જે અગિયારમુ અંગ છે તેમાં પુણ્ય પાપ રૂપ કર્મફળનું પ્રતિપાદન કરનારા વીસ અધ્યયનો જ ઉપલબ્ધ છે પહેલી, ચોથી અને પાંચમી. એ ત્રણ પૃથ્વીઓમાં નારકાવાસની સંખ્યા ૪૩ તેંતાલીસ લાખ છે. પહેલી પથ્વીના ૩૦ ત્રીસ લાખ નરકાવાસ, ચોથી પથ્વીના ૧૦ દસ લાખ અને પાંચમી પૃથ્વીના
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
