________________
३२२
समवायाङ्गसूत्रे
आरोवणा' अनुपघातिकाऽऽरोपणा न विद्यते उपघातः = लघुकरणलक्षणो यस्य तपोविशेषस्य स अनुपघातः, तद्पारोपणा अनुपघातिकारोपणा-यथाश्रुतप्रायश्चितदानं यावत्परिमित्त प्रायश्वितं समायाति तावत्परिमितपूर्ण प्रायश्चित्तसमारोपणं-गुरुप्रायश्चित्तमित्यर्थः । संप्राप्तप्रायश्चित्तस्यार्धं कृत्वा दानमुपघातः, तस्यपूर्णतयादानमनुघातः । उक्तश्च
"अद्वेण छिन्नसेसं, पुष्बणं तु संजुयं काउं । देज्जाय लहुदाणं, गुरुदाणं तत्तियं चेवा ॥ १ ॥” इति ।
छाया - अर्द्धेन छिन्नं सेषं पूर्वार्द्धन तु संयुतं कृत्वा । दद्याच्च लघुकदानं, गुरुदानं तावत्कमेव || १॥”
जिस प्रायश्चित्त में लघुकरणरूप उपघात नहीं होता है वह अनुपघातआरोपणा है। अर्थात् जिस प्रकार की विधि शास्त्र में प्रायश्वित देने की कही गई में उसी के अनुसार प्रयश्चित्त देना - जिस दोष की शुद्धि जितने प्रमाण के प्रायश्चित्त से होती हो उतने ही प्रमाण में उतना पूर्ण प्रायश्चित्त देना इसका दूसरा नाम गुरुप्रायश्चित्त भी है। उपभोग्य प्रायश्चित्त को आधा करके देना इसका नाम उपघात और पूर्णरूप से देना इसका नाम अनुपघात है। कहा भी है-
"अद्वेण छिन्नसेसं, पुत्रवद्वेणं तु संजय का उं । देजाय लहु य दाणं, गुरुदाणं तत्तियं चेवा || १ || "
उसका भाव यही है कि पूर्वप्रदत्त प्रायश्चित्त के साथ बाद में दिये गये प्रायश्चित्त को आधा करके संमिलित कर देना सो उपघातिका आरोपणा है और जो प्रायश्चित्त जितनी मात्रा में दोषानुसार भोगने योग्य हो उसे उतना ही देना- कमती नहीं करना सो अनुपघातिक आरोपणा है। તે પ્રાયશ્ચિત્ત દેવાની જે પ્રકારની વિધિ કહી છે તે પ્રમાણે જ પ્રયશ્ચિત્ત દેવું જે દોષની શુદ્ધિ જેટલા પ્રમાણના પ્રાયશ્ચિત્તા થતી હોય એટલા પ્રમાણમાં પૂરે પૂરૂ પ્રાયશ્ચિત્ત દેવું તેનું નામ અનુપણ ત આરાપણા છે. તેનુ મ જું નામ ગુરૂ પ્રાયશ્ચિત્ત પણ છે. ઉપભાગ્ય પ્રાયશ્ચિત્તને અર્ધું કરીને આપવું તેનુ’નામ ઉપઘાત અને પૂરે પૂર્ આવું' તેનુ' નામ અનુપઘાત છે. કહ્યુ પણ છે—
अद्वेण छिन्नसेस, पुण्वद्वेणं तु संजुयं काउं देज्जाय लहुयदाण, गुरुदाणं तत्तियं चेवा ॥ १ ॥
તેનું તાત્પય એવું છે કે પૂદત્ત પ્રાયશ્ચિત્તની સાથે પછીથી દેવામાં આવેલ પ્રાયશ્ચિત્તના અર્ધા ભાગ કરીને ઉમેરવા, તેને ઉપાતિક આપણા કહે છે, અને જે પ્રાયશ્ચિત્ત જેટલા પ્રમાણમાં દેષાનુસાર ભાગવવા યે ગ્યા હાય તેટલુ તેને પ્રાયશ્ચિત્ત આપવુ'. તેમાંથી એછું ન કરવું. તેને અનુપધાતિક આશપણા કહે છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
