________________
१०५०
समवायाङ्गसूत्रे च्छिममणुस्सा' पृथिव्यप्तेजोवायुवनस्पतिद्वित्रिचतुरिन्द्रियसंमूछिमपञ्चेन्द्रियतिर्यकूसंमूच्छिममनुष्या, 'णपुंसगवेया' नपुंसकवेदाः । तथा-'गम्भवकंतियमणुस्सा पंचिंदियतिरिया य तिवेया' गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याः पञ्चे न्द्रयतिर्यश्चश्च त्रिवेदाः। 'जहा असुरकुमारा तहा वाणमंतरा जोइसियवेमाणिया वि' यथा असुरकुमारा. स्तया व्यन्तरज्योतिषिकवैमानिका अपि-असुरकुमारवद् व्यन्तरज्योतिषिकवैमा. निका अपि स्त्रीवेदाः पुवेदा नो नपुंसकवेदा इति भावः ।।सू. १९४॥
पूर्वोक्ताः सर्वपदार्थाः समवसरणे स्थितेन भगवता प्रोक्ताः, अतः समवसरणवक्तव्यतां कथयति
मूलम्--तेणं कालेणं तेणं समएणं कप्पस्स समोसरणं णेयव्वं, जाव गणहरा सावच्चा निरवच्चा वोच्छिण्णा ॥सू. १९५॥ वायुकायिक, वनस्पतिकायिक, दो इन्द्रिय, ते इन्द्रिय चौइन्द्रिय, संमूछिम पंचेन्द्रिय तिर्यच, और संमूच्छिम मनुष्य ये सब नपुंसकवेदवाले होते हैं। स्त्रीवेद, पुरुष वेद वाले नहीं होते हैं। तथा जो गर्भज मनुष्य और पंचेन्द्रियतिर्यष हैं वे तीनों ही वेदवाले होते हैं। जिस प्रकार असुरकुमार देव पुरुष और स्त्रीवेदवाले होते हैं, उसी प्रकार से व्यन्तर देव. ज्योतिषिकदेव और वैमानिकदेव भी होते हैं। देवों में नपुंसकवेद नहीं होता है।सू०१९४।।
ये पूर्वोक्त समस्तपदार्थ समवसरण में स्थित हुए भगवानने कहे हैं अतः समवसरण के विषय में सूत्रकार कहते हैं
शब्दार्थ-(तेणं कालेणं) तस्मिन् काले-उस काल में-दुःषम सुषम नामके चतुर्थआरे में जब कि (तेणं समएणं) तस्मिन् समये-भगवान પૃથિવી કાયિક, અપકાયિક, તેજસ્કાયિક, વાયુકાયિક, વનસ્પતિકાયિક, ન્દ્રિય,ત્રીન્દ્રિય, ચતુરિન્દ્રિય, સંમૂરિ મ પંચેન્દ્રિય તિર્થં ચ અને સં મૂચ્છિ મ મનુ, તે બધાં નપુંસકદવાળાં જ હોય છે, સ્ત્રીવેદ કે પુરુષવેદવાળાં હોતાં નથી. તથા ગર્ભજ મનુષ્ય અને પંચેન્દ્રિવ તિય ચે ત્રણે વેદવાળાં હોય છે. વ્યંતર, તિષિક અને વૈમાનિક દે, અસુરકુમાર દેવેની જેમ પુરુષવેદ અને સ્ત્રીવેદવાળા હોય છે. દેવોમાં નવું સક વેદ હો તે નથી. સૂ. ૧૯૪
પૂર્વોકત સમસ્ત પદાર્થોનું કથન સમવસરણમાં ભગવાન દ્વારા કરાયું છે તેથી હવે સૂત્રકાર સમવસરણનું વર્ણન કરે છે—
शार्थ -(तेणं कालेणं) तस्मिन् काले-तेणे-दु:षम सुषमनामना या था मारामा न्यारे (तेणं समएण)तस्मिन् समये-लवान महावीर स्वामी विहार
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
