________________
९८८
समवायाङ्गसूत्रे तच्चाए पुढवीए हेहिल्ले चरमंते, तिरियं जाव सयंभूरमणसमुहस्स बाहिसिल्ले वेइयंते, उडं जाव इसीपब्भारापुढवी । एवं जाव थणियकुमारे । वाणमंतरजोइसियसोहम्मीसाणगाय एवं चेव । सणंकुमारस्स णं भंते ! मारणंतियसमुग्धाएणं समोहयस्स तेयासरीरस्स के महालिया सरीरोगाहणा पण्णत्ता ? गोयमा ! सरीरप्पमाणमित्ता विक्रवंभवाहल्लेणं । आयामेणं जहन्नेणं अंगुलस्स असंखेजइभागे, उक्कोसेणं अहे जाव महापातालाणं दोचे तिभागे, तिरियं जाव सयंभूरमणसमुद्दे, उड़ जाव अच्चुओ कप्पो । एवं जाव सहस्सारदेवस्स । आणय देवस्स णं भंते ! अंगुल के असंख्यातवे भागप्रमाण और उत्कृष्ट अवगाहना लोकान्त से लोकान्त प्रमाण कही गई है। अधोलोक से लेकर उर्ध्वलोकान्ततक, एवं उर्ध्वलोकान्त से लेकर अधोलोकान्ततक कही गई है। यह सूक्ष्म और बादर एकेन्द्रिय जीव के होती है। अन्य जीव के नहीं। क्यों कि समस्तलोक में ये सूक्ष्म और बादर एकेन्द्रिय जीव भरे हुए हैं। दूसरे जीव नहीं । तब जब सूक्ष्म अथवा बादर एकेन्द्रिय जीव अधोलोकान्त से उर्ध्वलोक में अथवा-उर्ध्वलोकान्त से अधोलोक में सूक्ष्म और बादररूप से उत्पन्न होता है तो उस समय वह यदि अधोलोक में स्थित है तो वह उर्ध्व लोक में सूक्ष्म या बादरूप से उत्पन्न हो जाता है। इसी तरह यदी वह उर्ध्वलोकान्त में स्थित है तो अधोलोक में सूक्ष्म अथवा बादररूप से उत्पन्न हो जाता है। तब मारणान्तिक समुद्धात से युक्त हुए उस जीव की यथोक्त प्रमाणवाली तैजसशरीर की अवगाहना होती है। इसी तरह से पृथिवी. कायिक, अपकायिक, तैजसकायिकू, वायुकायिक और वनस्पतिकायिक जीवों की અંગુલના અસંખ્યાતમાં ભાગ પ્રમાણ અને ઉત્કૃષ્ટ અવગાહના લેકાન્તથી લોકાત પ્રમાણુ કહી છે-અલેકથી ઉઠવલેકના અન્ત સુધી અને ઉર્ધ્વકાન્તથી અધો. લોકાત સુધીની કહી છે. તે અવગાહના સૂમ તથા બાદર એકેન્દ્રિય જીવોને થાય છે, બીજા ને થતી નથી. કારણ કે સમસ્ત લેકમાં તે સૂક્ષમ અને બાદરજી ભરેલાં છે, બીજ જ નથી. તેથી જ્યારે સૂમ અથવા બાદર એકેન્દ્રિયજીવ અલકાન્તથી ઉર્થલકાન્તમાં, અથવા ઉદ્ભૂલેકાન્તથી અલકાન્તમાં સૂક્ષ્મ અને બાદરરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે ત્યારે જે તે અધોલકાન્તમાં રહેલાં હોય છે એ જ પ્રમાણે જે તે ઉદ્ઘકાન્તમાં સ્થિત હોય તો અધલોકમાં સૂક્ષ્મ અથવા બાદરરૂપે ઉત્પન્ન થઈ જાય છે. ત્યારે મારણાન્તિક સમુદ્રઘાતથી યુકત થયેલ તે જીવની યાત પ્રમાણવાળી તેજસશરીરની અવગાહના થાય છે. એ જ પ્રમાણે પૃથિવી કાયિક, અપૂકાયિક, તેજસકાયિક, વાયુકાચિક અને વનસ્પતિકાયિક જીની માર ણાંતિક સમુદ્ધાત સમયની તેજસશરીરની અવગાહના એટલી જ હોય છે.
શ્રી સમવાયાંગ સૂત્ર
