________________
स्थानाङ्गसुत्रे पादातं, तद्पम् अनीकं सैन्यम्-पदातिसैन्यमित्यर्थः । पीठानीकम् अश्वसन्यम् । कुञ्जरानीकं हस्तिसैन्यम् । महिषानीकम् महिषसैन्यम् । स्थानीकम्= रथसैन्यम् । नाटयानीकम्-नर्तकसमूहः । गन्धर्वानीकंगन्धर्वसम्हः । एषां सप्तानामनीकानां सप्ताधिपतयः । तेषां नामानि मरूपयितुमाह-'दुमे' इत्यादि । तत्र द्रुमः द्रुमनामको देवः पादातानीकाधिपतिः। पीठानीककुञ्जरानीकमहिषानीकानामधिपतीनां नामानि पञ्चमस्थानाद् विज्ञेयानि । अत एवाह सत्रकार:' एवं-जहा पंचमहाणे जाव' इति । तथाहि-सौदामी पीठानीकाधिपतिः, कुन्थुः कुञ्जरानीकाधिपतिः, लोहिताक्षो महिषानीकाधिपतिः । तथा-किन्नरो स्थानीचौनीक ७, पैदल चलनेवाली सेना का नाम पदातानीक है, अश्वों पर बैठ कर चलनेवाली सेना का नाम पीठानीक है, हस्तियों पर बैठ कर चलने वाली सेना का नाम कुंजरानीकहै, भैंसाओं की सेना-समुदायका नाम महिषानीक है, रथों पर बैठ कर चलने वाली सेना का नाम रथानीक है, नर्तकों की सेना-समूह का नाम नाटयानीक है, गन्धर्यों की सेना का नाम गन्धर्वानीक है । इस सात प्रकार की सेना के जो अधिपति हैं-सेनापति हैं-उनके नाम इस प्रकार से हैं-पादातानीका. धिपति-पैदल चलनेवाली सेना का सेनापति द्रुम नाम का देव हैं, पीठानीक का, कुंजरानीक का, महिषानीक का, कौन २ अधिपति हैं-इस बात को जानने के लिये पंचमस्थान देखना चाहिये, इसी बात को सूचित करने के लिये “ एवं जहा पंचमहाणे जाय" ऐसा सूत्र पाठ सूत्रकारने लिखा है। पीठानीक का अधिपति सौदामी है, कुंजरानीक प्रमाणे छे-(१) पाहातानी, (२) चीनी (3) रानी3, (४) महीपानी, (4) રથાનીક (૬)નાટ્યાનીક અને ગધવનીક. પાયદળ સેનાને પાદાતાનીક કહે છે, ઘડેસ્વાર થઈ ને જનારી સેનાનું નામ પીઠાનીક છે. હાથીઓ પર આરોહણ કરીને લડવા જનારી સેનાનું નામ કુંજરાનીક છે. પાડાઓની સેનાનું નામ મહીષાનીક છે. રથમાં બેસીને લડવા જનારી સેનાનું નામ રથાનીક છે. નત કોના સમૂહનું (સેના સમૂહનું) નામ નાટ્યાનીક છે. ગંધર્વોની સેનાનું નામ ગત્પનીક છે. આ સાતે સેનાઓના અધિપતિઓનાં નામ હવે પ્રકટ કરવામાં આવે છે–પાદાતાનીક ( પાયદળ ) સેનાને સેનાધિપતિ કુમ નામને દેવ છે પીઠાનીકને કુંજરાની કને, મહિષાનીકનો, કારણ કે અધિપતિ છે? એ વાત જાણવા માટે પાંચમું સ્થાનક જેવું જોઈએ - दात या भाट सूत्ररे " एवं जहा पंचमदाणे जाय" पी81
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
