________________
દર
स्थानाङ्गसूत्रे निक-रुदितं योनिः समानरूपतया जाति यस्य तत्तथाविधं भवति । गीतं रोदनसमानं भवतीत्यर्थः । (२) उच्छासाश्च पादसमा भवन्ति । यावता समयेन वृत्तस्य पादः समाप्यते तावत्समया गीते उच्छ्वासा भवन्तीत्यर्थः (३)। तथागीतस्य आकाराश्च त्रयो भवन्ति ।। २० ।। तानेवाह-आदिमृदुम् आदौ-प्रारम्भे मृदुं गीतध्वनिम् आरममाणाः, मध्यकारे मध्यमागे समुद्वहन्ता महती गीतध्वनि कुर्वन्तः, च-पुनः अवसाने-अन्ते क्षपयन्तःगीतध्वनि मन्द्रीकुर्वन्तश्च गायका गीतं गायन्ति । अतो गाने स्वर आदौ मृदुः, मध्ये तारः, अन्ते च मन्द्रो भवति । ततश्च मृदुतारमन्द्रध्वनि रूपा स्त्रयाकारा गीतस्य विज्ञेया (४) इति॥२१॥
सम्प्रति गीतस्य हेयोपादेयादिक 'छद्दोसे' इत्यादिना प्रदर्शयन् , सूत्र समापयति 'समत्तं सरमंडलं ' इत्यन्तेन ग्रन्थेन । तथाहि-गीतेहि षड्दोषाः, के समान होता है । जितने समय में १ वृत समाप्त होता है उतने ही समय प्रमाण गीत में उच्छ्वास होते हैं । ॥ २० ॥ तथा-गीत के आकार तीन होतेहै-आदि में मृदु मध्यमें महान और अन्त में मन्द अर्थात् जय गायक (गानेवाला) गीत गातेहैं तब वे प्रारम्भ में मृदु गीतध्वनि से उसे प्रारम्भ करते हैं, मध्य में जोर की गीतध्वनि करते हैं और अन्त में फिर उसे मन्द्र ध्वनि से समाप्त करते हैं। इस तरह गान में आदि में स्वर मृदु होता है, मध्य में स्वर तार होता है, और अन्त में मन्द्र होता है। ये मृदु तार और मन्द्र स्परही तीन आकार गीतके हैं-ऐसा जानना चाहिये ॥ २१॥ ___ अब सूत्रकार गीतके हेय उपादेय आदिका कथन "छहोसे"
ષડ્રજ આદિ જે સાત સ્વરો છે, તેઓ નાભિમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે. આ ગીત રોદન (રુદન) ના જેવું છે.ય છે. જેટલા સમયમાં ૧ વૃત્ત સમાસ થાય છે એટલા જ સમયપ્રમાણ ઉછૂપાસે ગીતમાં થાય છે. ગીતના આકાર ત્રણ હોય છે–આદિમાં (પ્રારભે) મૃદુ, મધ્યમાં મહાન અને અને મન્દ્ર. આ કથનને ભાવાર્થ એ છે કે જ્યારે ગાયક ગીત ગાય છે ત્યારે મૃદુ ગીત.
નિ વડે તેને પ્રારંભ કરે છે, મધ્યમાં મોટો ગીતવનિ કરે છે અને અને તેને મન્દ્રવિનિથી સમાપ્ત કરે છે. આ રીતે ગીતના પ્રારંભકાળે સ્વર મૃ૬ હોય છે. મધ્યમાં સ્વર તાર (મોટે) હોય છે અને ગીતને અન્ત સ્વર મન્દ્ર હોય છે. આ રીતે અહીં ગીતના આ પ્રમાણે આકાર બતાવવામાં આવ્યા छे--(१) भृढ. (२) ता२ मन (3) मन्द्र २५२.
के सूत्र शीतना डेय, Bाय आयिन छ--" छहोसे"
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
