________________
५३४
स्थानाङ्गसूत्रे
इति पञ्चमं विभङ्गज्ञानम् । ५ । तथा-रूपी जीवः - वैक्रियशरीरवतो देवान् दृष्ट्वा रूपयेव जीव इति यदभ्युपगच्छति तत् षष्ठं विभङ्गज्ञानम् |६|
तथा - सर्वमिदं जीवाः - वायुना चलन्तं पुद्गलकार्यं दृष्ट्वा ' इदं सर्वं वस्तु जीवा एव चलनधर्मत्वात् ' इति निश्चयतो यदभ्युपगच्छति, तत् सप्तमं विभङ्गज्ञानग् ७ इति । इत्थं सामान्यतः सप्तविधं विभङ्गज्ञानमुद्दिश्य सम्प्रति तदेव विशेषतो विवरीतुमाह-' तत्थ ' इत्यादि ।
,
तत्र तेषु सप्तसु विभङ्गज्ञानेषु मध्ये खलु इदं वक्ष्यमाणं प्रथमं विभङ्ग ज्ञानम्, तथाहि - यदा यस्मिन् काले तथारूपस्य = तथाविधस्य श्रमणस्य = निर्ग्रन्थ मुनेर्वा, माहनस्य मूलगुणधरस्य वा विभङ्गज्ञानं समुत्पद्यते स खलु विभङ्गज्ञानवान् श्रमणो मानो वा समुत्पन्नेन तेन विभङ्गज्ञानेन प्राचीनां पूर्वादिशं वा अथवा - "रूपीजीवः " वैक्रिय शरीरवाले देवों को देखकर रूपीही जीव है ऐसा जो मानता है, वह छठे नम्बरका विभंग ज्ञान है । " सर्वमिदं जीवाः " वायुले चलित पुलकायको देखकर ये सब वस्तुएँ जीव स्वरूप है, क्योंकि ये सब चलन धर्मवाली है, ऐसी मान्यतावाला जो विभङ्ग ज्ञान होता है, वह सातवें प्रकारका विभंगज्ञान है । इस प्रकार से सामान्यप्रकार के विभङ्गज्ञानका कथन करके अब सूत्रकार विशेषरूपसे इसका कथन करते हैं- " तत्थ " इत्यादि-जब इन सात प्रकार विभंगज्ञान तथाविध श्रवण के निर्ग्रन्थ मुनिके अथवा-माहन के मूल गुण धारीके उत्पन्न होता है-तब वह विभंग ज्ञानवाला श्रमण अथवा माहन समु. (६) " रूपी जीवः " वैडिय शरीरवाणा हेवाने लेने " રૂપી જ જીવ છે, ” આ પ્રકારની માન્યતા જે વિભગજ્ઞાનવાળા જીવ ધરાવે છે. તે જીવના વિભ’ગજ્ઞાનને છઠ્ઠા પ્રકારનું વિભ’ગજ્ઞાન કહે છે.
"
(७) " सर्वमिदं जीवाः " वायुथी उपायमान थतां युद्धसमायने लेने " सधणी वस्तुओ। १ ३५४ है, अरशु तेथे असन धर्मवाजी छे, " આ પ્રકારની માન્યતાવાળુ. જે વિભગજ્ઞાન છે તેને સાતમાં પ્રકારનુ विलज्ञान उडे छे.
આ પ્રકારે વિભ’ગજ્ઞાનના સાત પ્રકારનું સામાન્ય કથન કરીને હવે સૂત્રકાર તેમનું વિસ્તૃત નિરૂપણ કરે છે. तत्थ " इत्यादि
66
ઉપર દર્શાવેલા સાત પ્રકારના વિભગજ્ઞાનમાંથી પહેલા પ્રકારનું વિભગજ્ઞાન જ્યારે કોઈ શ્રમણ નિગ્રંથને અથવા માહણુને ( મૂલ ગુણધારીને ) ઉત્પન્ન થાય છે, ત્યારે તે વિલંગજ્ઞાનવાળા તે શ્રમણ અથવા માહણ તેના તે
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
