________________
स्थानाङ्गसूत्रे आयुषैव जात्यादिनाम विशिष्यताम् ? इतिचेदाह-आयुषः प्राधान्यख्यापनार्थमेव जात्यादि नामकर्मणा तद् विशिष्यते । प्राधान्यं च तस्य नारकादि भवोपग्राहित्वात् । न हि नारकाद्यायुरुदयाभावे तज्जातिनामकर्मणामुदयसंभवः । अत एवोक्तं व्याख्याप्रज्ञप्त्याम्-( भग० श० ६ उ०७) ___“ नेरइएणं भंते ! नेरइएसु उववज्जइ ? अनेरइए नेरइएसु उववज्जइ ? गोयमा! नेरइए नेरइएसु उववज्जइ । नो अनेरइए नेरइएसु उबवज्जइ ।"
छाया-नैरयिकः खलु भदन्त ! नैरयिकेषुपपद्यते ? अनैरयिको नैरयिकेषु उपपद्यते ? गौतम ! नैरयिको नैरयिकेषूपपद्यते, नो अनैरयिको नैरयिकेधूपपद्यते इति ' अयं भावः-जीवो नरकायुः संवेदनप्रथमसमय एव नारक इत्युच्यते । तत्सहचारिणां च पञ्चेन्द्रिय जात्यादि नामकर्मणामप्युदयो भवतीति । इह आयु
उ०-आयुकी प्रधानता दिखाने के लिये प्रकट करनेके लियेही जात्यादि नामकर्म द्वारा उसे विशेषित किया गया है, क्योंकि नारकादि भवोपग्राही होने से इसमें प्रधानता है, नारकादि आयुके उदयके अभावमें तज्जातिकर्मों का उदय नहीं होता है, यही बात व्याख्याज्ञप्तिमें इस प्रकारसे कही गई है (भग. श ६ उद्दे ८) __ " नेरइएणं भंते ! नेरइएसु उववज्जइ ? अनेरइए नेरइएसु उव. वज्जइ ? गोधमा! नेरइए नेरइएप्लु उववज्जइ नो अनेरइए नेरइएसु उववज्जइ" इसका भाव ऐसा है-जीव नरकायु संवेदनके प्रथम समयमेंही नारक ऐसा कहाने लगता है, क्योंकि उसके सहचारी जो पञ्चेકરવામાં આવ્યું છે? આયુ દ્વારા જ જાતિ આદિ નામકર્મોને વિશેષિત કરવા જોઈતા હતા.
ઉત્તર–આયુની પ્રધાનતા પ્રકટ કરવાને માટે જ જાત્યાદિ નામકર્મ દ્વારા તેને વિશેષિત કરવામાં આવેલ છે, કારણ કે નારકાદિ ભોપગ્રાહી હોવાથી તેમાં પ્રધાનતા છે. નારકાદિ આયુના ઉદયને અભાવ હોય તે તજજાતિ (તે જાતિ) નામકર્મોનો ઉદય સંભવી શકતો નથી. આ વાતનું ભગવતી સૂત્રના છઠ્ઠા શતકના આઠમાં ઉદ્દેશામાં આ પ્રમાણે પ્રતિપાદન કરવામાં આવ્યું છે.
" नेरइए णं भंते ! नेरइएसु उववज्जइ ? अनेरइए नेरइरसु उववज्जइ ? गोयमा ! नेरइए नेरइएसु उबवज्जइ नो अनेरइए नेरइएसु उववजइ"
આ કથનને ભાવાર્થ નીચે પ્રમાણે છે-જીવ નરકાયુ સંવેદનના પ્રથમ સમયે જ નારક તરીકે ઓળખાવા લાગે છે, કારણ કે તેના સહચારી જે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
