________________
सुधा टीका स्था०६ सू०५९ आहार - विपपरिणाम निरूपणम्
४७५
1
रसयुक्तो रसयुक्तभोजनसंबन्धात् २, प्रीणनीयः - रसादिधातुसमताकारी ३, बृंहणीयः = धातूपचयकारी ४, दीपनीयः - अग्निबलजनकः ५, दर्पणीयः -बलकर उत्साहक वा ६ । अथवा - परिणामः पर्यायः स्वभावो धर्म इति यावत् परिणामपरिणामवतोरभेदोपचारात् परिणामबद् भोजनमेवात्र मनोज्ञादिभेदभिन्नं बोध्यम् । मनोज्ञादिशब्दाच नपुंसकलिङ्गा बोध्याः । तत्र - मनोज्ञम् - अभिलषणीयं भोजनम् १, रसिकं = माधुर्यादिरसयुक्तं भोजनम् २ | प्रीणनीयादीनामर्थः पूर्ववद् बोध्यः ६ इति । तथा - विषपरिणामः - विषस्य परिणामो दष्टादिमेदैः षड्है, जो आहार रसयुक्त भोजनवाला होता है, उसका परिणाम भी रसयुक्त होता है २, जो आहार रसादि धातुओंमें समताका करनेवाला होता है, उसका परिणाम भी ऐसाही होता है, अतः प्रीणनीय कहा गया है ३, जो आहार धातुका उपचय- वृद्धि करनेवाला होता है, वह आहार परिणामकी अपेक्षा बृंहणीय कहा गया हैं ४, जो आहार अग्निबलजनक होता है, वह दीपनीय कहा गया है ५, जो आहार बलकर अथवा उत्साहकर होता है, वह दर्पणीय कहा गया है ६ । अथवा - परिणाम शब्दका अर्थ पर्याय स्वभाव धर्म ऐसा भी होता है, इसलिये परिणाम और परिणामीमें अभेदके उपचार से परिणाम शब्द द्वारा परिणामवाला भोजनही यहां मनोज्ञ आदि भेदसे ग्रहण हुआ है, ऐसा जानना चाहिये जब मनोज्ञादि शब्द भोजन के विशेषण रूपसे कहे जायेंगे तब वे यहां नपुंसक लिङ्गवाले माने जावेंगे अतः जो भोजन अभिलषणीय होता है, वह मनोज्ञ है, जो भोजन माधुर्यादि તેના પરિપાક પણુ રસયુક્ત હાય છે. જે આહાર રસાદિ ધાતુએમાં સમતા કરનારા હાય છે તેનું પરિણામ પણ એવું જ હાય છે. તેથી એવા આહારને મીણનીય કહ્યો છે. જે આહાર ધાતુની વૃદ્ધિ કરનારા હાય છે એવા આહા રને પરિણામની અપેક્ષાએ વૃંહણીય કહ્યો છે જે આહાર અગ્નિખલ જનક ( ગરમી ઉત્પન્ન કરનાર) હેાય છે તેને દીપનીય કહ્યો છે. જે આહાર ખલવર્ધક અથવા ઉત્સાહવર્ધક હોય છે તેને દણીય કહ્યો છે. અથવા પરિણામ’ પદના અથ પર્યાય, સ્વભાવ અને ધમ પણ થાય છે. તેથી પરિણામ અને પરિણામીમાં અભેદના ઉપચારની અપેક્ષાએ પરિણામ શબ્દ દ્વારા પિરણામવાળું લેાજન જ અહીં મજ્ઞ આદિ ભેદે વડે ગ્રહણ થયું છે, એમ સમજવું જોઈએ. જો મનાજ્ઞ આદિ શબ્દોને ભાજનના વિશેષ રૂપે વાપરવામાં આવે તે અહીં નાન્યતર જાતિમાં તે પદાના પ્રયાગ કરવા પડશે. જેમકે-જે ભેાજન અભિલષણીય ( મન ભાવતું ) હોય છે તેને મનાન ભાજન કહે છે, જે લેજન
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
