________________
सुघाटीका स्था. ६ सू० ३८ तपमेदनिरूपणम् संख्यका मतिभेदा भवन्ति । ते च द्वादशभिः सह गुणनात् मतिभेदाः षट्त्रिंशद. धिक शतत्रयसंख्यकाः भवन्तीति । सू० ३७ ॥ ___ अनन्तरसूत्रे मनिरुक्ता, मतिभेदयन्त एव तपस्विनो भवन्तीति तपोभेदान निरूपयति
मूलम्-छव्यिहे बाहिरए तवे पण्णते, तं जहा-अणसणं १, ओमोयरिया २, भिक्खायरिया ३, रसपरिच्चाए ४, काय. किलेसो ५, पडिसंलोणया ६। छव्यिहे अभंतरिए तवे पण्णचे तं जहा-पायच्छित्तं १, विणओ २, यावच्चं ३, सज्झाओ ४, झाणं ५, विउसग्गो ७॥ सू० ३८॥ ___छाया-पविध बाह्य तपः प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-अनशनम् १, अयमोदरिका २, भिक्षाचर्या ३, रसपरित्यागः ४, कायक्लेशः ५, प्रतिसंलीनता ६। षवि. धम् आभ्यन्तरिकं तपः प्रज्ञप्तम् तद्यथा-प्रायश्चित्तं १, पिनयो २, चैयामृत्यं ३, स्वाध्यायः ४, ध्यानं ५, व्युत्सर्गः ६ ॥ सू० ३८ ॥
टीका-'छबिहे बाहिरिए ' इत्यादि
तपति-दहति ज्ञानावरणीयायविधं कमेति तपः, तबाह्याभ्यन्तरभेदाद् द्विविधम् । तत्र-आसेव्यमानं यत्तपो लोकरपि तपस्त्वेन ज्ञायते, प्रायो बहिः होता है, इसलिये १२ प्रकार के इस व्यञ्जन पदार्थ के विषयमें होनेवाला अवग्रह चक्षु और मनसे नहीं होने के कारण और शेष इन्द्रियोंसेही होनेके कारण ४८ प्रकारका होता है, २८८ और ४८ को परस्परमें मिला देने से ३६६ भेद मतिज्ञानके हो जाते हैं, यही विषय टीकाकारने इस टीका द्वारा प्रकट किया गया है ।।सू० ३७॥
इस प्रकारसे ऊपरके सूत्रमें मतिज्ञानका कथन किया है, मतिज्ञान के भेदवाले तपस्वीजन होते हैं, अतः अब सूत्रकार तपके भेदका ચક્ષુ અને મન વડે થતું નથી પણ બાકીની ચાર ઈદ્રિ વડે જ થાય છે. તેથી તેના ૧૨૪૪=૪૮ ભેદ થઈ જાય છે મતિજ્ઞાનના પૂર્વોક્ત ૨૮૮ ભેદમાં આ ૪૮ ભેદે ઉમેરવાથી કુલ ૩૬૬ ભેદે થાય છે એ જ વિષયનું ટીકાકારે આ ટીકા દ્વારા અહીં સ્પષ્ટીકરણ કર્યું છે. સૂ. ૩૭ છે
સૂત્રકારે ઉપરના સૂત્રમાં મતિજ્ઞાનની પ્રરૂપણ કરી. મતિજ્ઞાનના ભેદવાળા તપસ્વીઓ હોય છે. તેથી હવે સૂત્રકાર તપના ભેદનું નિરૂપણ કરે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
