________________
सुधा टीका स्था०६ सू०३७ विशिष्टमतिमतां देवानाम् मतिमेदनिरूपणम् ३७९ विशेषत आलोचनरूपा ईहा भवति । ततोऽनन्तरम् अयग्रहेहाभ्यां सामान्यविशेष. तया गृहीतार्थस्य निश्चयरूपोऽवायो भवति । इति इत्थं सामान्यविशेषापेक्षा यावत् धारणारूपोऽन्तिमो भेदो भवति तावद् बोध्या ॥ ३ ॥ आदि सामान्य मुक्त्वा निश्चयतः सर्वत्र ईहायायो भवतः । पुनः संव्यवहारार्थ सर्वत्र अवग्रहरूपो. ऽघायो बोध्यः ॥ ४ ॥ तरतमयोगाभावेतारतम्याभावेऽचाय एव तदन्ते अग्रहेग्रहण करता है इसके बाद अवग्रहसे गृहीत हुए सामान्य अर्थकी विशेष रूपसे जो आलोचना होती है वह ईहा है इसके बाद अयग्रह
और ईहासे सामान्य विशेषरूपसे गृहीत हुए पदार्थ का अवाय होता है। यह अवाय निश्चयरूप होता है, बादमें सामान्य विशेषकी अपेक्षा जब तक रहती है तब तक धारणा रूप अन्तिम भेद होता है । आदिमें सामान्य को छोडकर निश्चय से सर्वत्र ईहा और अपाय होते हैं, तात्पर्य यह है कि सामान्य में तो अवग्रह रूपही बोध होता है और विशेषमें ईहा अवायरूप बोध होता है। व्यवहारार्थावग्रह मति यद्यपि अवायरूप होतीहै परन्तु वह उत्तर काल भावी ईहा और अवाय का कारण होती है इसलिये वह अवाय अपग्रह कहा गया है तारतम्य के अभाव में अवाय ही होता है अर्थात् जहां पर अवग्रह के बाद ऐसा बोध होता है कि यह दक्षिण का रहने वाला है या उत्तरके रहनेवाला है तो इस शंका की निवृत्ति के लिये છે, કારણ કે તે વિશેષાપક્ષ સામાન્યને ગ્રહણ કરે છે. ત્યાર બાદ અવગ્રહ દ્વારા ગ્રહણ કરાયેલ સામાન્ય અર્થની વિશેષ રૂપે જે આલોચના થાય છે, તેનું નામ “ઈહા' છે. ત્યાર બાદ અવગડ અને ઈહા દ્વારા સામાન્ય વિશેષ રૂપે ગૃહીત થયેલા પદાર્થને “અવાય” રૂપ બંધ થાય છે તે અવાય નિશ્ચય રૂપ હોય છે. ત્યાર બાદ સામાન્ય વિશેષની અપેક્ષા જ્યાં સુધી રહે છે, ત્યાં સુધી ધારણા રૂપ છેલ્લે ભેદ રહે છે. શરૂઆતમાં સામાન્યને છોડીને નિશ્ચય વડે સર્વત્ર ઈહા અને અવાયને સદભાવ હોય છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે સામાન્યમાં તો અવગ્રહ રૂપ બાધ જ થાય છે અને વિશેષમાં ઈહા અવાય રૂપ બોધ થાય છે. વ્યવહારાર્થાવગ્રહ મતિ જે કે અવાય રૂપ હોય છે, પરન્તુ તે ઉત્તરકાળભાવી ઈહા અને અન્યાય રૂપ બોધ થવામાં કારણભૂત હોય છે તેથી તેને અવાય અવગ્રહ કહેવામાં આવેલ છે. તારતમ્ય ( નિશ્ચય ) ના અભાવમાં અવાય રૂપ બેધને જ સદુભાવ રહે છે. એટલે કે જ્યાં અવગ્રહ પછી એવો બોધ થાય છે કે આ દાક્ષિણ ત્ય છે કે ઔદિગ્ય છે. તે આ શંકાનું નિવારણ કરવાને માટે નિશ્ચય કરાવવા તરફ ઝુકતે એ જે બોધ
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
