________________
सुघाटीका स्था०६ सू०३७ विशिष्टमतिमतां देवानां मतिभेदनिरूपणम्
अर्थावग्रहमतिः - अवग्रहणम् अवग्रहः - अर्थस्यावग्रहोऽर्थावग्रहः - अनिर्देशसामान्यमात्ररूपायर्थस्य व्यक्तरूपः परिच्छेदः । तद्रूपा मतिः- अर्थावग्रहमतिरिति । तत्रार्थावग्रहमतिर्निश्वयव्यवहाराभ्यां द्विधा । व्यञ्जनावग्रहोत्तरमेकसामयिकी निश्वयार्थावग्रहमतिः । व्यवहारार्थावग्रहमतिस्तु अन्तर्मुहूर्तप्रमाणा । इयं यथपि अवायरूपा तथापि उत्तरकाल भाविनोरी हावाययोः कारणत्वादवग्रहमतिरित्युपचयते । उक्तं च
" सामन्नमेत्तरग्रहणं, नेच्छयो समयमोग्गहो पढमो । तोऽतरमीहियवत्थु विसेसस्स जोडवा ॥ १ ॥ सो पुण ईहावायायेकखाउ अवग्गहोत्ति उपयरिभो । एस विसेसावेक्खं, सामन्नं गेव्हए जेण ॥ २ ॥ ततोऽणंतरमीडा, तत्तोऽवाओ य तपिसेसस्स । इय सामन्नविसेसावेक्खा जावंतिमो भेओ ॥ ३ ॥ सम्वत्हावाया, निच्छयओ मोत्तुमाइ सामन्नं । संववहारत्थं पुण, सव्वत्थावग्गहोवाओ ॥ ४ ॥
३७७
अर्थावग्रह - यह क्या है इस प्रकारसे अनिर्देश्य सामान्य मात्र रूप अर्थ का जो व्यक्तरूपसे परिच्छेद (निर्णय) होता है वह अर्थावग्रह है। इस अर्थावग्रह रूप जो मति है वह अर्थावग्रहमति है यह अर्थावग्रह रूपमति निश्चय और व्यवहारके भेद से दो प्रकारकी है इनमें व्यजनावग्रह के बाद एक समय तक जो मति है वह निश्चय अर्थावग्रहमति है और अन्तर मुहूर्त प्रमाणवाली जो मति है वह व्यवहार अर्थावग्रह मति है यह मति यद्यपि अवायरूप होती है फिर भी उत्तरकाल भावी जो ईहा एवं अवाय है उनका कारण होने से इसे अवग्रह मति इस रूपसे उपचारित किया गया है। कहा भी है- “सामन्नमेत्तग्गहणं" इत्यादि ।
अर्थावथ भति--" मा शुं छे ? ” આ પ્રકારે અનિર્દેશ્ય સામાન્ય માત્રરૂપ અર્થના જે વ્યક્ત રૂપે પરિચ્છેદ (મધ) થાય છે, તેનુ નામ અર્થાવગ્રહ છે. અર્થાવગ્રહ રૂપ જે મતિ છે તેને અર્થાવગ્રહમતિ કહે છે. તે અર્થાવગ્રહ મતિ નિશ્ચય અને વ્યવહારના ભેદથી બે પ્રકારની છે. વ્યંજનાવગ્રહ થયા બાદ એક સમય સુધી જે મતિ હોય છે તેનુ નામ નિશ્ચય અર્થાવગ્રહ મતિ છે, અને અન્તર મુર્હુત પ્રમાણવાળી જે મતિ છે તેનું નામ વ્યવહાર અર્થાવગ્રહે મતિ” છે. આ મતિ જો કે અવાય રૂપ હેાય છે, છતાં જે ઈા અને અવાય છે તેમના કારણભૂત હાવાથી આ રૂપે ઉપચરિત કરવામાં આવેલ છે. કહ્યું પણ છે કે;
स्था० - ४८
श्री स्थानांग सूत्र : ०४
પણ ઉત્તરકાળભાવી
તેને અવગ્રહમતિ
