________________
--
-
-
-
-
-
--
--
सुधा टीका स्था०६ सू०२६ जीवानां दिशोगत्यादींश्च निरूपणम् ३४५ त्यादयः षट्स्वेध दिक्षु भवन्तीति षड् दिशः प्रोक्ताः । यद्वा-पट्रस्थानकानु. रोधेन षडेव दिश उक्ताः । सम्पति गत्यादिकं प्ररूपयति-' छहिं दिसाहिं ' इत्यादिना । जीवानाम् अनुश्रेणिगमनात् पूर्वादिभिः पइभिर्दिग्भिः गतिः= उत्पत्तिस्थानगमनं प्रवर्तते भवति ॥ १॥ एवम्-जीवानाम् आगति-उत्पत्तिस्थानागमनं षभिदिग्मिः प्रवर्तते । गतिरागतिश्चेति द्वयं प्रज्ञापकापेक्षया पूर्वादिदिशाश्रितं बोध्यम् ॥ २ ॥ तथा-व्युत्क्रान्तिः-उत्पत्तिस्थानप्राप्तस्य जीवस्य उत्पत्तिः । साऽपि ऋजुगतौ षट्स्वेव दिक्षु भवति ।। ३ ॥ तथा आहारोऽपि षड्हुआ इसलिये दिशाएँ ६ ही कही गई हैं । अथवा-जीवों की गति एवं व्युत्क्रान्ति आदि छह ही दिशाओं में होती है इसलिये छह ही दिशाएँ कही गई हैं । अथवा-षट् स्थानक के अनुरोध से ही छह दिशाएँ कही गई हैं । अब गत्यादिककी प्ररूपणा सूत्रकार करते हैं-"छहिं दिसाहिं " इत्यादि जीवों की गति श्रेणिके अनुसार होती है इसलिये वे पूर्वादि छह दिशाओं से होकर ही अपने अधिष्ठित स्थान से उत्पत्ति स्थानके प्रति गमन करते हैं १ इसी प्रकार से जीवोंकी आगति उत्पत्तिस्थानके प्रति आगमन भी छह दिशाओं से ही होता है । तात्पर्य यही है कि गति और आगति ये दोनों ही जीवों की प्रज्ञापक स्थान की अपेक्षा से पूर्वादि दिशाओं के आश्रित होती हैं । तथा-व्युत्क्रान्ति-उत्पत्तिस्थानमें प्राप्त जीव की उत्पत्ति भी ऋजुगति के होने पर छह ही दिशा
ओंमें होती है ३ तथा आहार भी छह ही दिशाओं से होता है ४ કહેવામાં આવી છે. અથવા-જીની ગતિ અને વ્યુત્કાન્તિ આદિ ૬ દિશાએમાં જ થાય છે, તે કારણે દિશાએ છ જ કહેવામાં આવી છે અથવા છે સ્થાનકને અધિકાર ચાલતું હોવાથી અહીં ૬ મુખ્ય દિશાઓનું જ થન કરવામાં આવ્યું છે. હવે સૂત્રકાર ગતિ આદિની પ્રરૂપણા કરે છે –
" छहि दिसाहि" त्याहि
જીવોની ગતિ શ્રેણિ અનુસાર થાય છે, તેથી તેઓ પૂર્વાદ છ દિશાએમાં થઈને જ પિતાના અધિષિત સ્થાનમાંથી ઉત્પત્તિસ્થાન તરફ ગમન કરે છે. ૧ એ જ પ્રમાણે જીવની આગતિ -ઉત્પત્તિસ્થાન તરફ આગમન પણ ૬ દિશાઓમાંથી જ થાય છે. આ કથનનું તાત્પર્ય એ છે કે જીવની ગતિ અને આગતિ આ બંને પ્રજ્ઞાપક સ્થાનની અપેક્ષાએ પૂર્વાદિ દિશાઓને આશ્રિત હોય છે. ૨ા તથા વ્યુત્કાન્તિ-ઉત્પત્તિસ્થાનને પ્રા. જીવની તે ઉત્પત્તિસ્થાનમાં ઉ૫ત્તિ–પણ ત્રાજુ ગતિના છએ દિશાઓમાં જ થાય છે. ૩
स्था०-४४
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
