________________
सुघा टीका स्था०६ सू०१६ षड्विघमनुष्यादिनिरूपणम्
३२५ पुविधा मनुष्याः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-सम्मूञ्छि अमनुष्याः-कर्मभूमिगाः १, अकमभूमिगाः २, अन्तरद्वीपगाः ३, गर्भव्युत्क्रान्तिका:-कर्मभूमिगाः १, अकर्ममू मिगाः २, अन्तरद्वीपगाः ३ ॥ सू० १६ ॥
टीका---' छविहा' इत्यादि--
मनुष्याणां षड् विधत्वं प्रकारद्वयेन बोध्यम् । तत्र प्रथमे प्रकारे जम्बूद्वीपगाः' इत्यादयः षड्भेदाः । द्वितीये प्रकारे पूर्व सम्मृच्छिमगर्भव्युत्क्रान्तिकभेदेन मनुष्या द्विविधाः । तत्र समूछिमा त्रिविधा भवन्ति, गर्भव्युत्क्रान्तिका अपि त्रिविधा भवन्तीति षड्विधा मनुष्या भवन्तीति ॥ मू० १६ ॥
तथा-- __ मूलम्-छविहा इड्डीमंता मणुस्ला पण्णता, तं जहा-अर. हंता १, चकवट्टी २, बलदेवा ३, वासुदेवा ४, चारणा ५, विजाहरा ६ ॥ सू० १७ ॥
अथवा-इस प्रकारसे मनुष्य ६ प्रकारके कहे गये हैं जैसे-सम्मूच्छिम मनुष्य कर्मभूमिग १ अकर्म भूमिग २ अन्तरद्वीपग ३ गभव्युस्क्रान्तिक कर्मभूमिग १ अकर्मभूमिग २ और अन्तरद्वीपग ३ ।
इस सत्रमें मनुष्योंकी षट् प्रकारता प्रकट की गई है, वह दो प्रकारसे प्रकटकी गई है, इनमें प्रथम प्रकारतामें "जम्बूद्वीपग" यहाँसे लेकर " अन्तरद्वीपग" तक कथन हुआ है, द्वितीय प्रकारतामें सम्मूच्छिम एवं गर्भव्युत्क्रान्तिकके भेदसे मनुष्य दो दो प्रकार के होते हैं, इनमें सम्मूच्छिम मनुष्य कर्मभूमिग, अकर्मभूमिग, और अन्तरद्वी. पग तीन प्रकारके होते हैं, और गर्भव्युत्क्रान्तिक मनुष्य भी ३ प्रकारके होते हैं, इस तरह ६ प्रकारके मनुष्य होते हैं। सू०१६॥
અથવા–મનુષ્યના નીચે પ્રમાણે ૬ પ્રકાર પણ પડે છે–(૧) સમૂછિમ મનુષ્ય કર્મભૂમિગ, (૨) સમૂછિમ અકર્મભૂમિગ, (૩) સમૂછિમ અન્તરદ્વીપગ, (૪) ગર્ભવ્યકતિક કર્મભૂમિગ, (૫) અકર્મભૂમિગ અને (१) मन्ती .
" આ સૂત્રમાં બે રીતે મનુષ્યના ૬ પ્રકારે પાડવામાં આવ્યા છે. પહેલી રીતે “ જ બદ્વીપગ 7 થી લઈને “અન્તરદ્વીપગ” પર્યાના ૬ પ્રકાર પ્રકટ કરવામાં આવ્યા છે. બીજી રીતે મનુષ્યના મુખ્ય બે ભેદ પાડયા છે— (૧) સમૂ૭િમ અને (૨) ગર્ભવ્યુત્ક તિક તેમાંથી સમૂછિમ મનુષ્યના કર્મભૂમિ જ આદિ ત્રણ પ્રકાર પડે છે, અને ગર્ભવ્યુત્કાતિકના પણ કર્મભૂમિ જ, અકર્મભૂમિ જ અને અન્તરદ્વીપ જ નામના ત્રણ પ્રકાર પડે છે, આ રીતે કુલ છ પ્રકાર થાય છે. તે સૂ. ૧૬ છે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
