________________
-
-
-
सुघा टीका स्था०६ स. १२ इन्द्रियार्थ पइविधत्वनिरूपणम् ३९ चक्षुरिन्द्रयार्थः घ्राणेन्द्रियार्थों रसनेन्द्रियार्थच ग्राह्यः । तत्र-चक्षुरिन्द्रियार्थों रूपम् । घ्राणेन्द्रियार्थों गन्धः। रसनेन्द्रियार्थों रसः । स्पर्शनेन्द्रियार्थः स्पर्शः। नोइन्द्रियार्थः नो शब्दो देशनिषेधपरः सादृश्यपरश्च । तत्र-औदारिकत्वार्थपरिच्छेदकत्वरूपधर्मद्वययुक्तमिन्द्रियं भवति । तत्र धर्मद्वयमध्ये औदारिकत्वरूपो धर्मों मनसि नास्ति, इति देशनिषेधात् नोइन्द्रियं मनः । अथवा-नो शब्दः सादृश्यार्थकः । इन्द्रियसादृश्यं च अर्थपरिच्छेदकत्वेनेति नो इन्द्रियं मनः । तस्य अर्थः = _ 'छ इंदियत्था पण्णत्ता" इत्यादि सूत्र १२ ॥
इन्द्रियोंके अर्थ विषय छ कहे गये हैं जैसे-श्रोत्रेन्द्रियका विषय यावत् स्पर्शनेन्द्रियका विषय और नोइन्द्रियका विषय इन्द्रियों के विषय ६ प्रकारके कहे गये हैं, इनमें श्रोत्रेन्द्रियका विषय शब्द है, यावत् शब्दसे गृहीत हुए चक्षुरिन्द्रियका विषयरूप है, घाणेन्द्रियका विषय गन्ध है, रसना इन्द्रियका विषय रम है, और स्पर्शन इन्द्रियका विषय स्पर्श है । नो इन्द्रियमें नो शब्द देश निषेध परक और सादृश्य परक है, इस तरह जो इन्द्रिय औदारिकरूप और अर्थ परिच्छेदकरूप दो धर्मसे युक्त होता है, वह इन्द्रिय है, इन दो धर्मों में से मनमें औदारिकादि रूप धर्म नहीं है, इस कारण औदारिकत्वरूप एक देशके निषेधसे मन नो इन्द्रिय है, अथवा नो शब्द सादृश्यार्थक जब माना जाता है, तब जो अर्थपरिच्छेदकताको लेकर इन्द्रियके समान होता है, वह नो
“छ इंदियत्था पत्ता" त्या:
ઈન્દ્રિયોના અર્થ (વિષય) છ કહ્યાં છે–(૧) શ્રેગ્નેન્દ્રિયથી લઇને સ્પર્શેન્દ્રિયના વિષય પર્વતના પાંચ ઇન્દ્રિયાર્થીને અહીં ગ્રહણ કરવા જોઈએ. (५) नन्द्रियना विषय.
ઈન્દ્રિના વિષય છ પ્રકારના બતાવ્યા છે. શ્રોન્દ્રિયને વિષય શબ્દ છે, ચક્ષુરિન્દ્રિયને વિષય રૂપ છે, ઘ્રાણેન્દ્રિય વિષય ગબ્ધ છે, રસના ઈન્દ્રિયને વિષે રસ છે અને સ્પર્શેન્દ્રિયને વિષય સ્પર્શ છે. “ને ઈન્દ્રિય” આ પદમાં ને શબ્દ દેશનિષેધપરક અને સાશ્યપરક છે. ઈન્દ્રિય તેને કહે છે કે જે ઔદારિક રૂપ અને અર્થ પરિચછેદક રૂપ ધર્મયથી યુક્ત હેય છે. આ બે ધર્મોમાંથી ઔદારિકત્વ રૂપ એકદેશના નિષેધને લીધે મનને નો ઈન્દ્રિય રૂપ કહ્યું છે. અથવા “ન' પદને જે સાદૃશ્યાર્થક માનવામાં આવે, તે ન ઈન્દ્રિયને અર્થ આ પ્રમાણે થાય છે-“જે અર્થ પરિચ્છેદકતાને લીધે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
