________________
२५५
सुघा टीका स्था०५ उ०३ सू०२० पंचविधसंवत्सरनिरूपणम् उक्तं च-" जेट्ठो वच्चइ मूलेणं सावणो धणिहाहि ।
__ अद्दासु य मग्गसिरो सेसा नक्खत्तनामिया मासा ॥१॥" छाया-ज्येष्ठो व्रजति मूलेन श्रावणो धनिष्ठाभिः ।
आसु च मार्गशीर्षः, शेषा नक्षत्र नामानो मासाः ॥१॥ इति । तथा-यत्र समकं साम्येनैव ऋतवः परिणमन्ते न विषमतया । अर्थात्कार्तिक्या अनन्तरं हेमन्तऋतुः, पौष्या अनन्तरं शिशिरऋतुरित्येवं साम्येनैव ऋतबः परिणति गच्छन्तीति । तथा-यो न अत्युष्णः न चातिशीत:-अर्थात् समशीतोष्णो भवति तथा-बहूदकः-बहून्युदकानि यस्मिस्तथाभूतश्च भवति, स लक्षणतः नक्षत्रसंवत्सरो भवतीति । नक्षत्रचारलक्षणलक्षितत्यादयं नक्षत्रसंवत्सरो योध्यइति १॥ अथ चन्द्रसंवत्सरं लक्षणतो निर्दिशति-'ससिसगल' इत्यादिना । शशीचन्द्रो यत्र सकल पौर्णमासी:-योजयति-सकलपौर्णमासीमिः सह सम्बन्धं
" जेठो वच्चइ, मूलेणं " इत्यादि ---- ___ तथा-जहां छहों ऋतुएँ समानरूपसे परिणमती हैं, विषम रूपसे नहीं अर्थात्-कार्तिकीके बाद हेमन्त ऋतु पौषीके बाद शिशिर ऋतु इस प्रकारकी समानतासेही जहां ऋतुएँ परिणतिको प्राप्त करती हैं, तथा जो न अतिशीत होता है, और न अति उष्ण होता है, किन्तु समशीतोष्ण रहता है, तथा जिसमें बहुत पानी होता है, ऐसा वह प्रमाण संवत्सर नक्षत्र संवत्सर होता है, यह संवत्सर नक्षत्रोंकी गतिरूप लक्षणोंसे लक्षित होनेके कारण नक्षत्र संवत्सर कहा गया है, ऐसा जानना चाहिये १ चन्द्र संवत्सर-जिस संवत्सरमें चन्द्र सकल पौर्ण
" जेठो वच्चइ,, भूलेणं " त्या
તથા–જેમાં છએ ઋતુએ સમાન રૂપે પરિણમે છે–વિષમ રૂપે પરિ. શુમતી નથી એટલે કે કાર્તિક પછી હેમન્ત ઋતુ, પિષ પછી શિશિર ઋતુ, આ પ્રકારની સમાનતાથી જ જ્યાં ઋતુએ પરિણમે છે, અને જ્યારે અતિ ઠંડી પણ હતી નથી અને અતિ ગરમી પણ હોતી નથી, પરંતુ સમશીતોષ્ણુ આબોહવા જ રહે છે તથા જેમાં ખૂબ જ વરસાદ વરસે છે એવું તે પ્રમાણ સંવત્સર નક્ષત્ર સંવત્સર રૂપ હોય છે. તે સંવત્સર નક્ષત્રની ગતિ રૂપ લક્ષ
થી લક્ષિત હોવાને કારણે નક્ષત્ર સંવત્સરને નામે ઓળખાય છે, એમ સમજવું જોઈએ.
ચન્દ્ર સંવત્સર–જે સંવત્સરમાં ચન્દ્ર બધી પૂર્ણીમાઓ સાથે સંબંધ રાખે છે તથા વિષમ ચાલવાળાં નક્ષત્રે જેમાં હોય છે એવા સંવત્સરને ચન્દ્ર
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
