________________
२५२
स्थानाङ्गसूत्रे कषायिणः अकपापिणः । अथवा-पश्वविधाः सर्वजीवाः मताः, तद्यथा-नैरयिका यावत् देवाः सिद्धाः ॥ मू० १८ ॥
टीका-पंचविहा' इत्यादि
संसारसमापनकाः-संसरणं संसार: नारकतिर्यग्नरापरभवानुभवभ्रमणलक्षणः, तं सम्पएकीमायेन आपनाः प्राप्ताः, संसारसमापनाः, त एव संसारसमापनकाः भवतिनो जीवा इत्यर्थः । ते च पञ्चविधाः कथिताः । पञ्चविधत्वमेवपाह-तद्यथा-एकेन्द्रियाः एकेन्द्रियजीवाः, यावत्-पञ्चेन्द्रियाः पञ्चन्द्रियजीवाः । यावत्पदेन-द्वीन्दियत्रीन्द्रिय-चतुरिन्द्रियजीवा माह्याः। एते प्रत्येकं पञ्चगतिकाः पञ्चागतिकाश्च भवन्ति । तदेव प्रदर्शयति-' एगिदिया पंचगइया - इत्यादि । एकेन्द्रियाः-एक-स्पर्शनलक्षणम् इन्द्रियं येषां ते तथाभूता जीवाः
निर्गन्ध जीवरक्षाके निमित्तही समितियोंसे युक्त होते है, अतः अब सूत्रकार जीवके स्वरूपका कथन करते हैं
'पंचविहा संसारसमायन्नगा' इत्यादि सूत्र १८ ॥ टीकार्थ-नारक निर्यक् मनुष्य और देवके भवोंका भोगना-उनमें भ्रमण करना इसका नाम संसार है, इस संसारको जो एकीभावसे प्रास हैं, वे संसारसमापन्नक हैं । तात्पर्य यह है कि जो भयवर्ती जीव हैं ये संसारसमापन्नक हैं। ये संसारसमापन्नक जीव एकेन्द्रिय यावत् पञ्चेन्द्रिय जीवसे पांच प्रकार के हैं । यहाँ यावत्पदसे "द्वीन्द्रिय, तीन्द्रिय एवं चतुरिन्द्रिय" जीयोंका ग्रहण हुआ है । ये प्रत्येक पंचगतिक और पंच आगतिक होते हैं। यही बात अब सूत्रकार प्रकट करते हैं-" एगि. दिया पंचगइया" इत्यादि । जिनको एक स्पर्शन इन्द्रिय होती है चे
નિર્મથે જીવરક્ષાને નિમિત્તે જ પાંચ સમિતિઓથી યુક્ત હોય છે, તેથી હવે સત્રકાર છવના સ્વરૂપનું કથન કરે છે.
"पंचयिहा संसारसमावन्नगा" त्यादि
ટીકાર્થ-નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય અને દેવના ભને ભેગવવા તે ભવોમાં ભ્રમણ કરવું તેનું નામ સંસાર છે. જેઓ આ સંસારમાં ઉપર્યુક્ત કંઈ પણ ગતિનું જીવન જીવી રહ્યા છે તેમને સંસાર સમાપન્નક કહે છે. એટલે કે ભવવત જીવોને સંસાર સમાપક કહે છે. તેમના એકેન્દ્રિયથી લઈને પંચેન્દ્રિય પર્યતના પાંચ ભેદ કહ્યા છે. તે પ્રત્યેક પંચગતિક અને પંચ આગતિક હોય ७. से यात सूत्रा२ व ५४८ ४३ छे." एगिदिया पंचगइया "त्याहि
જે જીવેને એક માત્ર સ્પર્શેન્દ્રિયને જ સદ્દભાવ હોય છે, તેમને એકે
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
