________________
२३०
स्थानाङ्गसूत्रे ११ प्रतिस्रोतवारी-दादारभ्य उपाश्रपसमीपं यावत् क्रमेण भिक्षार्थ सेवरणशीलः २। अन्तचारी-पार्थक्षेत्रेषु मिक्षार्थ संचरणशील: ३। मध्यचारी क्षेत्रमध्ये यो भिक्षार्थं चरति सः ४। तथा सर्वचारी-भिक्षार्थं सर्वत्र चरति यः सः ५ इति १३।। भिक्षोरधिकारात् सम्प्रति भिक्षुविशेपान वनीपकानाह--
मूलम्--पंच वणीमगा पण्णता, तं जहा--अतिहिवणीमए, १ किविणवणीमए २, माहणवणीमए ३, साणवणीमए ४, समणवणीमए ५॥ सू० १४ ॥
छाया-पञ्च बनीपकाः प्रज्ञप्ताः, तद्यथा-अतिथिवनीपकः १, कृपण बनीपकः, २ ब्राह्मणवनीपकः ३. श्वघनीपकः ४, श्रमणवनीपकः ५ ॥१० १४॥ कहा गया है, जो मिक्षु दूरसे लेकर उपाश्रयके समीप तक क्रमशः भिक्षा करने के स्वभाववाला होता है, ऐसा वह भिक्षु प्रतिस्रोतश्चारी होता है, जो आजूबाजूके घरों में भिक्षा करनेके स्वभावयाला होता है, ऐसा वह भिक्षु मध्यचारी है, तथा जो भिक्षु भिक्षाके लिये सर्वत्र फिरता है, ऐसा वह भिक्षु सर्वचारी है ॥ सू० १३॥
भिक्षुके अधिकारको लेकर अब सूत्रकार भिक्षु विशेष जो चनी. पक हैं, उनका कथन करते हैं-'पंच वणीमगा पण्णत्ता' इत्यादि
टीकार्थ-वनीपक शब्दका अर्थ याचकहै, ऐसे ये वनीपक पांच प्रकारके कहे गये हैं, जैसे-अतिथि बनीपक १ कृपण चनीपक २ ब्राह्मण સ્રોતચારી કહે છે. જે ભિક્ષુ દૂરના ઘરથી શરૂ કરીને કમશઃ ઉપાશ્રયના સમી. પના ઘરોધાંથી ભિક્ષા પ્રાપ્ત કરનારા હોય છે તેને પ્રતિસ્રોતચારી કહે છે. જે ભિક્ષ ઉપાશ્રયની આસપાસના ઘરોમાંથી ભિક્ષાચર્યા કરનારે હોય છે તેને અન્તચારી કહે છે, જે ભિક્ષુ ગામની મધ્યના ઘરોમાં ભિક્ષાચર્યા કરનાર હોય છે તેને મધ્યચારી કહે છે. જે ભિક્ષુ ભિક્ષાપ્રાપ્તિ માટે સર્વત્ર ફરે છે તેને સર્વચારી કહે છે. જે સૂ. ૧૩ છે
આગલા સૂત્રમાં ભિક્ષુના પાંચ પ્રકારનું કથન કરવામાં આવ્યું. હવે સૂત્રકાર વનપક (યાચક) નામના ભિક્ષુવિશેષનું નિરૂપણ કરે છે.
"पंच वणीमगा पण्णत्ता" छत्याह
વની પક” એટલે યાચક. એવા વનપકના નીચે પ્રમાણે પાંચ પ્રકાર ४ा छ-(१) तिथि पनी५४, (२) ४५५ पनी५४, (3) माझY 4५४, (४) ना५४ भने (५) श्रम पनी५४.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૪
