________________
२१८
स्थानाङ्गस्त्रे
उक्तं च" विद्यया राजपूज्यः स्यात् , विद्यया सर्वमान्यता।
विद्या हि सर्वलोकस्य, वशीकरणकारणम् " ॥ १ ॥ इति । इति तृतीयो निधिः ३। तथा-धननिधिः कोशः । धान्यनिधिश्च कोष्ठागारः इति चतुर्थपश्चौ निधी । ४ । ५॥ मू० ८ ॥
इत्थं निधिः पञ्चविधः प्रोक्तः, स च व्यतः पुत्रादिः, भावतस्तु कुशलानु. वानरूपं ब्रह्मचर्य, तदेव शौचत्वेन विवक्षन् अन्यान्यपि शौचानि पाह____ मूलम् -सोए पंचविहे पण्णत्ते, तं जहा-पुढविसोए १ आउसोए २ तेउसोए ३ मंतलोए ४ बंभसोए ॥५॥ सू० ९॥
छाया-शौचं पश्चविध प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-पृथिवोशौचम् , १ अप्शौचम् २, तेजशौचम् ३, मन्त्रशौचम् ४, ब्रह्मशौचम् ५॥ सू० ९॥ थका साधनरूप होने से विद्या भी विधिकी तरह समझनी चाहिये। कहा भी है-"विद्यया राज्यपूज्यः स्थात् " इत्यादि।
मनुष्य विद्यासे राज्यपूज्य हो सकता है, और विद्यासे वह सर्वमान्य हो सकता है, क्योंकि विद्या सर्वलोकको वशमें करनेका एक वशीकरण मन्त्र है, इस प्रकारका यह तृतीय निधिस्थान है।
इसी प्रकारसे कोश और धान्यागार रूप जो निधि है, वह चतुर्थ पंचम निधि है ४-५ ॥ सू०८॥
इस प्रकारसे पांच निधियोंका कथन किया इनमें द्रव्यरूप निधि पुत्रादिक हैं, और भावरूपनिधि कुशलानुष्ठानरूप ब्रह्मचर्य है, इसको शौचरूपसे कहनेको इच्छावाले आचार्य अब अन्य शौचोंका कथन करते हैं। હેવાથી તે વિધાને પણ નિધિરૂપ સમજવી. વિધા જ પુરુષાર્થમાં સાધનરૂપ मन छ. ४ ५६ छे , “ विद्यया राज्यपूज्यः स्यात् " त्याह
વિદ્યાને કારણે મનુષ્ય રાજા વડે પણ પૂજાય છે. વિદ્યા વડે માણસ સમસ્ત લોકોમાં માનનીય બને છે, કારણ કે વિદ્યા સમસ્ત મનુષ્યને વશ કરવામાં વશીકરણ મંત્રની ગરજ સારે છે. આ પ્રકારને આ ત્રીજે નિધિ સમજે. એ જ પ્રમાણે કેશ અને ધાન્યાગાર રૂપ જે ચોથે. અને પાંચમ निधि छ, तन विषे ५६ समर. ॥ सू. ८ ॥
આ પ્રકારના પાંચ નિધિઓનું કથન કરવામાં આવ્યું. તેમાંથી પુત્રાદિકને દ્રવ્ય રૂપ નિધિ સમજવા, કુશલાનુષ્ઠાન રૂપ બ્રહ્મચર્યને ભાવરૂપ નિધિ સમજ તેને શૌચ રૂપે પ્રકટ કરવાની અભિલાષાવાળા સૂત્રકાર હવે અન્ય
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્રઃ ૦૪
