________________
स्थानाङ्गसूत्रे
૨૦૨ यस्तिष्ठति सोऽप्रथमस पयनिग्रंन्यः २। तथा-योऽन्तर्मुहूर्तपमाणाया निर्यन्थादायाश्वरमसमये तिष्ठति स चरमसमयनिम्रन्थः ३। तथा-यश्चरमसमयादन्यस्मिन् यावच्छै लेश्यवस्थाचरमसमये तिष्ठति सोऽचरमसमयनिर्ग्रन्थः ४। यस्तु निर्ग्रन्था. द्धायाः अन्तर्मुहूर्त प्रमाणायाः प्रथमसमयादारभ्य शैलेश्यवस्थायाश्चरमसमयपर्यन्तेषु सर्वेषु समयेषु तिष्ठतीति स यथा सूक्ष्मनिर्गन्ध इति । तथा-सयोगकेवल्ययोगकेयलिभेदद्वयविशिष्टः स्नातकः अच्छब्यादिभेदेन पञ्चविधः। तत्र-काययोगनिरोधेन यस्य छविः-शरीरं नास्ति, सोऽच्छविः । अत्रेदं बोध्यम्-अयोगकेवलिनां काययोगनिरोधो भवत्येवेति तेषामच्छवित्वं सुस्पष्टम् । सयोगकेवलिनोऽपि यदा ग्रन्थकालके प्रथम समयसे अतिरिक्त समयोंमें रहता है, वह अप्रथम समय निर्ग्रन्थ है २। जो अन्तमुहर्त प्रमाणवाले निर्ग्रन्धकालके चरम समयमें रहता है, वह चरम समय निर्ग्रन्थ है । जो चरम समयसे अन्य समयमें यावत् शैलेशी अवस्थाके चरम समयमें रहता है, वह अचरम समय निर्ग्रन्थ है ४। जो अन्तर्मुहूर्त प्रमाणवाले निर्ग्रन्थ कालके प्रथम समयसे लेकर शैलेशी अवस्थाके चरम समय पर्यन्त सब समयोंमें रहता है, यह यथासूक्ष्म निर्ग्रन्थ है ५। संयोग केवली और अयोग केवली रूप दो भेदोंसे विशिष्ट जो निर्ग्रन्थ है, वह अच्छवि आदिके भेदसे पांच प्रकारका है, इनमें काययोगके निरोधसे जिसको शरीर नहीं होता है, वह अच्छवि है, यहाँ इस प्रकार समझना चाहियेअयोग केवलियोंके काययोगका तो निरोध होताहै, इसलिये उनमें अ. કાળના પ્રથમ સમય સિવાયના સમયમાં રહે છે. તેને અપ્રથમસમય નિગ્રંથ કહે છે. (૩) ચરમ સમય નિર્ચ થજે અત્તમુહૂર્ત પ્રમાણવાળા નિગ્રંથકાળના यम ( मन्तिम ) समयमा २३ छ, तर यमसमय निथ 39. (४) અચરમ સમય નિગ્રંથ-જે ચરમ સમય કરતાં અન્ય સમયમાં શૈલેશી અવસ્થામાં ચરમ સમય પર્વતના સમયમાં રહે છે, તેને અચરમસમય નિગ્રંથ કહે છે. (૫) યથાસૂમ નિગ્રંથ-જે અન્તર્મુદ્દત પ્રમ ણવાળા નિર્થ થકાળના પ્રથમ સમયથી લઈને શૈલેશી અવસ્થામાં ચરમ સમય પર્વતના બધા સમમાં રહે છે, તેને યથાસૂમ નિગ્રંથ કહે છે
સંગ કેવલી અને અગકેવલી રૂપ બે ભેદવાળા જે સનાતક નિગ્રંથ છે તેમના અચ્છવી આદિ પાંચ પ્રકાર કહ્યા છે.
કાગના નિરોધને કારણે જેમને શરીરને-કાયાના વ્યાપારને અભાવ હોય છે તે નિગ્રંથને અચ્છવિ કહે છે. અહીં એવું સમજવું જોઈએ કે અયોગ કેવલીના કાયાગને તે નિરોધ થઈ ગયેલું જ હોય છે, તેથી તેમનામાં
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
