________________
-
-
-
-
-
--
-
सुघा टीका स्था०५ उ० ३ सू०१ अस्तिकायस्वरूपनिरूपणम् १६७ मोऽस्तिकायः। तथा-अधर्मास्तिकायोऽपि धर्मास्तिकायवदेव अवर्णादि स्वरूपो बोध्यः । द्रव्यक्षेत्रकालभायानाश्रित्याऽप्ययं धर्मास्तिकायवदेव । विशेषस्त्वयम्यदयं गुणतः स्थानगुणः-स्थानं स्थितिः गुण: कार्य यस्य सः, अयंहि स्थिति परिणतानां जीयपुद्गलानामपेक्षाकारणातया स्थितिरूपं कार्य करोति । यद्वास्थाने स्थितौ गुणः उपकारो यस्मात् सः, जीवपुद्गलानां स्थितावुपकारक इत्यर्थः । इति द्वितीयोऽस्तिकायः। तथा-आकाशास्तिकायोऽपि धर्मास्तिकायवदेव अवर्णादिस्वरूपः । तथा-द्रव्यकालभावानाश्रित्यापि पूर्ववदेव । तथा-क्षेत्रमाश्रित्य यह गतिगुण है, जीव और पुदूगलोंके अपनी २ गतिमें गमन करने में यह उपकारक होता है । इस प्रकारका यह प्रथम अस्तिकाय है। तथा अधर्मास्तिकाय भी धर्मास्तिकायकी तरहही अवर्णादि स्वरूपवाला है, द्रव्य, क्षेत्र, काल और भावकी अपेक्षा लेकर यह धर्मास्तिकायकी तरहही है, विशेषता केवल इतनीसी है, कि यह गुणकी कार्यकी अपेक्षा स्थिति है गुणकार्य जिसका ऐसा है, यह अस्तिकाय स्थितिमें ठहरने में परिणत हुए जीव और पुद्गलोंको अपेक्षा कारणरूप होनेसे स्थितिरूप कार्य करता है, जिस प्रकार ठहरनेमें मुसाफिरोंको छाया मदद करती है, उसी प्रकारसे यह भी ठहरनेमें उन्हें उदासीन रूपसे कारण होता है अथवा जीव और पुदगलोंको अपनी स्थितिमें जिससे उपकार होताहै, यह स्थिति. गुणहै, तात्पर्य इसका यहीहै, कि जीव और पुद्गलोंको ठहरने में उपकार होताहै इस प्रकारका यह द्वितीय अस्तिकायहै, तथा-आकाशास्तिकाय भी धर्मास्तिकायकी तरहही अवकाशदानअवर्णादि स्वरूपवाला है, एवं છે. જીવ અને પુદ્ગલેને પોતપોતાની ગતિ કરવામાં તે મદદ રૂપ બને છે. આ પ્રકારનું ધર્માસ્તિકાય નામના અસ્તિકાયના પહેલા ભેદનું સ્વરૂપ છે.
અધમસ્તિકાય પણ ધર્માસ્તિકાયની જેમ અવર્ણાદિ સ્વરૂપવાળું છે. દ્રવ્ય, કાળ, ક્ષેત્ર અને ભાવની અપેક્ષાએ તે ધર્માસ્તિકાયના २ छे, ५५५ मात्र गुनी (1) अपेक्षा मा तपत . ધર્માસ્તિકાય પુદ્રને ગતિકાર્યમાં મદદ રૂપ બને છે, ત્યારે અધર્માસ્તિકાય તેમને સ્થિતિકાર્યમાં મદદ રૂપ બને છે. એટલે કે ગતિપરિણત છે અને પદ્રલેને થોભવામાં મદદરૂપ થાય છે. જેમ વૃક્ષની છાયા મુસાફરોને થોભવામાં મદદરૂપ બને છે, તેમ ધર્માસ્તિકાય છે અને પુલની ગતિ અટકાવીને તેમને ભવામાં સહાયભૂત બને છે. આ રીતે ગતિને બદલે સ્થિતિમાં ઉપકારક બનવાનું કાર્ય તેના દ્વારા થાય છે. આ આસ્તિકાયના બીજા ભેદનું સ્વરૂપ છે.
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
