________________
सुधा टीका स्था० ५७०२ सू०१९ संयमासंयमनिरूपणम् यथा-याथातथ्येन आड्=अभिविधिना च यद् भगवता ख्यात कथितम्-यथाख्यातम् , यद्वा-सर्वस्मिन् जीवलोके ख्यातं-प्रसिद्धं यथाख्यातम् अकषायमिति । यथाख्यातं च तत् चारित्रं चेति यथाळ्यातचारित्रम् , तद्रूपः संयमः यथाख्यातचारित्रसंयमः । अयं च छमस्थस्य उपशान्तमोहस्य क्षीणमोहस्य च भवति, तथासयोगस्यायोगस्य च केवलिनो भवति । इति पञ्चमं स्थानम् ॥ सू० १८॥ संयममस्तावासंयम, तत्मतिपक्षभूतमसंयमं च माह
मूलम्-एगिंदिया णं जीया असमारभमाणस पंचविहे संजमे कन्जइ, तं जहा-पुढं विकाइयसंजमे जाय वणस्सइकाइयसंजमे । एगिदिया णं जीवा समारभमाणस्स पंचविहे असंजमे कजइ, तं जहा-पुढविकाइयअसंजमे जाव वणस्सइकाइय असंजमे ॥ सू० १९ ॥
छाया- एकेन्द्रियान् खलु जीवान् असमारभमाणस्य पश्चविधः संयमः क्रियते, तद्यथा-पृथिवीकायिकसंयमो यावद् वनस्पतिकायिकसंयमः एकेन्द्रियान् खलु जीवान समारभमाणस्य पञ्चविधः असंयमः क्रियते, तद्यथा-पृथिवीकायिकासंयमो यापद् वनस्पतिकायिकासंयमः ॥सू. १९॥ वह यथाख्यात अकषायरूप होता है, यथाख्यात चारित्ररूप जो संयम है, वह यथाख्यातचारित्रसंयम है, तात्पर्य इसको यह है, कि यथाख्यात चारित्र संयम अकषायवाले उपशान्तमोह और क्षीणमोहको होता है, ये दोनों छद्मस्थ वीतराग कहे गये हैं और सयोग केवली १३ वें गुणस्थानयालेको एवं अयोगकेवली चौदहवें गुणस्थानवालेको होता है, ऐसा यह यथाख्यात चारित्रका कथन है ॥सू० १८॥
अब सूत्रकार इसी संयमके प्रस्तावको लेकर संयम और संयमके કથનને ભાવાર્થ એ છે કે યથાખ્યાત ચારિત્રસંયમને સદભાવ અકષાયવાળા ઉપશાન્તમેહ ક્ષીણમેહવાળા જીવમાં હોય છે. તે બન્નેને છશ્વાસ્થ વીતરાગ કહે છે. સગી કેવલી–૧૩ માં ગુણસ્થાનવાળા અને અગી કેવળી ૧૪ ચૌદમાં ગુણસ્થાનવાળામાં તે સંયમને સદ્ભાવ હોય છે. આ પ્રકારનું સંયમના પાંચમાં ભેદ રૂપ યથાખ્યાતચારિત્રનું કથન સમજવું. છે સૂ. ૧૮
श्री. स्थानांग सूत्र :०४
