________________
सुधा टीका स्था० ४ उ.२ सू०१४ विकशास्वरूपनिरूपणम्
२३ " विक्खेवणी कहा" इत्यादि-विक्षेपणी कथा चतुर्विधा प्रज्ञप्ता, तद्यथास्वसमयं-स्वस्य समयः-सिद्धान्तः स्वसमयः, तं स्वसमयं कथयति-वर्णयतितद्गुणान् प्रकाशयति माकू, ततः स्वसमयं कथयित्वा परसमयम् अन्यसिद्धान्तं कथयति-परकीयसिद्धान्तदोषप्रदर्शनपूर्वकं प्रतिपादयतीत्यर्थः । १ ।
इति प्रथमा विक्षेपणी कथा १।
परसमयं-परकीयसिद्धान्तं कथयित्वा-तद्धोषप्रदर्शनपुरस्सरं प्रतिपाद्य स्वस मय-स्वकीयसिद्धान्तं -तद्गुणप्रदर्शनपुरस्सरं स्थापयिता-स्वसिद्धान्तस्य स्थापना. शीलो भवति २॥ इति द्वितियाविक्षेपणी कथा।२।
सम्यग्वादं-परसिद्धान्तेष्वपि घुगाक्षरन्यायेन यो यावान् जिनागमतत्त्ववादसमानतया सम्यक-समीचीनोऽविरोधितत्त्वानां वादः सम्यग्वादः, तं सम्यग्वाद कथयति, सम्यग्वादं कथयित्वा मिथ्यावाद-जिनोक्ततत्वविरुद्वरूपं कथयति-तद्धोपपदर्शनपूर्वकं प्रतिपादयति, इति तृतीयाविक्षेपणी कथा ३॥
"विक्खेवणी कहा चउविहा" इत्यादि, विक्षेपणी कथा चार प्रकारकी कही गई है, जो कथा पहिले स्व समय को, अपने सिद्धान्त गुणों को दिखाते हुवे अन्य सिद्धान्त को, उसके दोषों को प्रगट करते हुवे कही जाती है वह कथा विक्षेपणी कथा है, और यह पहले प्रकार की विक्षेपणी कथा है । जो कथा पर सिद्धान्त गत दोषों को प्रगट करते हुवे अपने सिद्धान्त के गुणों को प्रकाशित करते हुवे कही जाती है वह-द्वितीय प्रकार की विक्षेपणी कथा है। जो कथा पर सिद्धान्तों में भी घुणाक्षर न्याय से जितना सम्यग्वाद है जिनागमन के तात्त्विक विवेचन से मिलता हुवा कथन है, उसे प्रकट करती है, और जितना उस में मिथ्यावाद है जिनोक्ततत्व से विपरीत कथन है उसे प्रकट करती है इस ढङ्ग से जो कथा कही जाती है वह तृतीय प्रकार की
"विक्खेवणी कहा चउबिहा" त्याहि. विA५४ी था या२ ४ी छજે કથામાં પહેલાં સ્વસમયના (જૈન સિદ્ધાન્તના ) ગુણેને પ્રકટ કરવામાં આવે છે, અને ત્યારબાદ અન્ય સિદ્ધાન્તના દેશે પ્રકટ કરવામાં આવે છે, તે કથાને પહેલા પ્રકારની વિક્ષેપણ કથા કહે છે.
જે કથામાં પહેલાં પર સિદ્ધાન્તગત દેને પ્રકટ કરીને સ્વસિદ્ધાન્તના ગુણેને પ્રકાશિત કરવામાં આવે છે, તે કથાને બીજા પ્રકારની વિક્ષેપણી કહે છે.
જે કથા પર સિદ્ધાન્તમાં જેટલો સમ્યગ્વાદ છે-જિનાગમના તાત્વિક વિવેચન સાથે મળતું આવે એવું કથન છે–તેને પણ પ્રકટ કરે છે અને તેમાં જેટલે મિથ્યાવાદ-જિનક્તિ તત્વ કરતાં વિપરીત કથન છે, તેને પણ પ્રકાશિત કરે છે, તે કથાને ત્રીજા પ્રકારની વિક્ષેપણ કથા કહે છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
