________________
५५०
स्थानागसूत्रे तथाहि-प्रथमस्य जिनस्य साधव ऋजुजडा इति प्रकृत्या ऋजवो भद्राः, बुद्धया तु जडाः-मन्दा इति तेषां धर्मस्यावबोधो दुर्लभः । चरमजिनस्य तु वक्रजटाः, प्रकृत्या वक्राः, बुद्धया तु जडा इति तेषां धर्मस्य पालनं दुष्करम् । अजितादिद्वाविंशतिजिनानां साधव ऋजुप्राज्ञाः, प्रकृत्या ऋजवः बुद्धया प्राज्ञा इति तेषां धर्मस्यावबोधः पालनं च द्वयमपि सुकरं भवतीति धर्मों द्विविधः प्रोक्तः। तदुक्तं च
"पुरिमा उज्जुनडा उ वकजडा य पच्छिमा । मज्झिमा उज्जुपन्ना उ तेण धम्मे दुहा कए । १ । पुरिमाणं दुविसोज्ज्ञो उ, चरिमाणं दुरणुपालओ।
कप्पो मज्झिमगाणं तु मुविमुज्झो सुपालओ।२।" छाया-" पूर्वा ऋजुजडास्तु वक्र जडाश्च पश्चिमा ।
मध्यमा ऋजुप्राज्ञास्तु तेन धर्मों द्विधा कृतः ।। पूर्वेषां दुर्विशोध्यस्तु, चरमाणां दुरनुपालकः ।
कल्पो मध्यमकानां तु सुविशोध्यः सुपालकः ।२।” इति, मू.२८॥ जानना चाहिये, वास्तवमें तो सबही तीर्थङ्करोने पञ्चयामही धर्मकी प्ररूपणाकी है । क्योंकि-प्रथम तीर्थङ्करके साधु ऋजु जड थे, इसका भाव यह है कि वे प्रकृतिसे ऋजु-भद्र थे और बुद्धिसे जड थे, मन्द थे, इसलिये उनको धर्मका अवरोध दुर्लभ था, तथा चरम जिनके साधु प्रकृतिसे वक्र थे और बुद्धिसे जड थे, अतः उन्हें धर्मका पालन दुष्कर था। २२ तीर्थडरोंके अजितादि भगवन्तोंके साधु ऋजु-प्राज्ञ थे, प्रकृतिसे ऋजु और बुद्धिसे प्राज्ञ निपुण थे, इसलिये उनको धर्मका ज्ञान और उसका पालन ये दोनोंभी सुकर थे। इसलिये धर्म दो प्रकारका कहा गया है। कहाभी है--" पुरिमा उज्जु जडाउ" इत्यादि । सू० २८॥ તે સઘળા તીર્થકરેએ પંચયામ ધર્મની જ પ્રરૂપણ કરી છે. કારણ કે પહેલા તીર્થકરના સાધુ અજુ જડ હતા, એટલે કે તેઓ પ્રકૃતિની અપેક્ષાએ
જ (ભદ્ર-સરળ) હતા પણ બુદ્ધિની અપેક્ષાએ જડ (મંદ બુદ્ધિવાળા) હતા, તે કારણે તેમને ધર્મને અવધ થે દુર્લભ હતે. અન્તિમ તીર્થ, કરના સાધુએ પ્રકૃતિની અપેક્ષાએ વકે અને બુદ્ધિની અપેક્ષાએ જડ હતા, તેથી તેમને માટે પણ ધર્મપાલન દુષ્કર હતું. પરન્તુ વચ્ચેના અજિતાદિ ૨૨ તીર્થકર ભગવન્તના સાધુઓ અજુ પ્રકૃતિવાળા અને તીવ્ર બુદ્ધિવાળા એટલે કે જુપ્રાજ્ઞ હતા. તેથી તેમને માટે ધર્મનું જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવાનું કાર્ય તથા ધર્મ પાલનનું કાર્ય સુલભ હતું. તેથી જ ધર્મના બે પ્રકાર પણ કહ્યા છે-(૧) ચતુર્યામ ધર્મ मन (२) ५ययाम यम. युं पछे -"पुरिमा उज्जु जडाउ" त्या ॥ सू. २८ ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
