________________
६५४२
स्थानाङ्गसूत्रे
टीका-" चउबिहे काले ” इत्यादि-कालः-वर्तनालक्षणः स, चतुर्विधः प्रज्ञप्तः तद्यथा -प्रमाणकालः - प्रमीयते-परिच्छिद्यतेऽनेन वर्षशतपल्योपमादिकमिति, प्रमाणं, तदेव कालः प्रमाणकालः, स च दिवसादिलक्षणो मनुष्यक्षेत्रान्तर्वर्तीति, उक्तं च" दुविहो पमाणकालो, दिवसपमाणं च होइ राई य ।।
चउपोरिसिओ दिवसो, राई चउपोरिसी चेव । १ ।" इति, छाया-" द्विविधः प्रमाणकालो दिवसप्रमाणो भवति रात्रिश्च ।
चतुष्पौरुषिको दिवसो रात्रिश्चतुष्पौरुषी चैत्र । १।" ___ " यथाऽऽयुष्कनिवृत्तिकालः " यथा-यत्प्रकार नारकादिभेदेनाऽऽयुष्कर्मविशेषो यथाऽऽयुः, तदेव यथाऽऽयुष्कं, तस्य रौद्रादिध्यानादिना निर्टत्तिः-बन्धनं यथाऽऽयुष्कनित्तिः, तस्याः सकाशाद्यः कालो नारकादित्वेन जीवानां स्थितिः स
सूत्रार्थ-काल चार प्रकारका कहा गया है, जैसे-प्रमाणकाल १, यथायुष्क निवृतिकाल २, मरणकाल ३ और अद्धाकाल ४ ।
टीकार्थ - कालका लक्षण वर्तना कहा है, कहाभी है - " दवपरिचट्टरूवो" इत्यादि । वर्तना लक्षणवाला ऐसा काल चार प्रकारका कहा गया है, जैसे-प्रमाणकाल आदि। जिस कालसे वर्षशत पल्योपम आदिक जाना जाता है वह प्रमाणकाल है, यह प्रमाणकाल दिवस आदि रूप होता है और मनुष्यक्षेत्रवर्ती होता है । कहाभी है-" दुविहो पमाणकालो” इत्यादि । यथायुष्क निर्वृतिकाल नारक आदि पर्यायोंकी जीतनी आयु है वह यथायुष्क है। रौद्रध्यान आदि द्वारा इस आयुका बांधना वह-यथायुप्क निति है। इस यथायुष्कके अनुसार जो नारकादि रूपसे जीवोंकी स्थिति है, वह
સૂવાથ–કાળ ચાર પ્રકારને કહ્યો છે, તે ચાર પ્રકાર નીચે પ્રમાણે છે – (१) प्रभा , (२) यथायु०४ निवृत्ति, (3) भ२९॥४१॥ मन (४) मद्धा.
टी -जनु सक्ष "न" युं छे. युं ५५ छ है-“दव्वपरिवरूवो" त्याल વર્તન લક્ષણવાળા તે કાળના પ્રમાણુકાળ આદિ ચાર પ્રકાર કહ્યા છે. જે કાળની મદદથી વર્ષશત, પલ્યોપમ આદિ જાણી શકાય છે તે કાળનું નામ પ્રમાણુકાળ છે. તે પ્રમાણુકાળ દિવસ આદિ રૂપ હોય છે, અને મનુષ્ય ક્ષેત્રમાં જ તેનું मस्तिपाय छे. युं ५ छ है-“दुविहो पमाणकालो" त्यादि. ___" यथायु निवृत्ति "-ना२४ मा पर्यायानुरेतुं मायुष्य छ, તેટલા આયુષ્યનું નામ યથાયુષ્ક છે. રૌદ્રધ્યાન આદિ દ્વારા તે આયુ બાંધવું તેનું નામ યથાયુષ્ક નિવૃત્તિ છે. આ યથાયુષ્ક અનુસાર નારકાદિ રૂપે જીવની
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
