________________
५०४
स्थानानसूत्रे
"
वासस्तत्र भद्रका=कल्याणकारी न भवति, क्रूरत्वात् संसारकारणनियोजकत्वाद्वा १, " संवासभद्दए " इत्यादि-संवासभद्रकः- एकः - कश्चित्पुरुषो भवति संवसतामत्यन्तोपकारित्वात्, किन्तु आपातभद्रको न भवति, अनालापरूपाऽऽलापादिना सुखकरो न भवतीति भावः २, एवमन्यभङ्गद्वयमपि विज्ञेयम् ४। १ ।
" चचारि " इत्यादि - पुनश्चत्वारि पुरुषजातानि प्रज्ञप्तानि तद्यथा - एकः = कचित्पुरुषः, आत्मनः स्वस्य स्वसम्बन्धीत्यर्थः, माकृतत्वाद ' वज्ज' - मित्यस्य लुप्ताऽकारस्य " अवद्य " - मितिच्छाया भवितुमर्हति अर्थ - पापं कर्म पश्यति, यद्वा-वय-वर्जितुं योग्यं वज्यै सर्वत्याज्यं कर्म पश्यति दशेर्ज्ञानसामान्यार्थत्वाकल्याण करता होता है, किन्तु नो "संवासभद्रकः " संवास भद्रक नहीं होता है, संवास में सहवास में भद्रक कल्याणकारी नहीं होता है । क्यों कि ऐसा वह पुरुष ( प्रायः ) क्रूर होता है - और संसार कारण में नियोजक होता है - १ यहां सर्वत्र " नाम " वाक्यालङ्कार में है । १ " संवास भद्दए " इत्यादि कोई एक दूसरा पुरुष ऐसा होता है जो संवास में तो भद्रक होता है पर वह आपातभद्रक नहीं होता है, आलाप आदि द्वारा सुख सम्पादक नहीं होने से कल्याण कर नहीं होता है - २ ऐसे ही अन्य दो भङ्गों के सम्बन्ध में भी समझ लेना चाहिये ४। " चत्तारि " इत्यादि इस द्वितीय सूत्र में जो चार पुरुष प्रकार कहे गये हैं उनका तात्पर्य इस प्रकार है कोई एक पुरुष ऐसा होता है जो स्वसम्बन्धी पापकर्म ( अवद्य ) को, अथवा - सर्वत्याज्य कर्म को, या - हिंसा अमृत आदि पापकर्म को देखता है जानता है । परन्तु पर के प्रति उदासीन होने से उसके अवध को नहीं देखता है नहीं जानता
"
આપાત ભદ્રક તે હાય છે પરન્તુ સવાસ ( સહવાસ ) ભદ્રક હાતે નથી. એટલે કે તેના સહવાસ સુખદાયક કે કલ્યાણકારક નિવડતા નથી, કારણ કે એવા પુરુષ સામાન્યતઃ ક્રૂર હોય છે, અને સંસાર કારણમાં નિયાજક હોય છે. (૨) “ સવાસ ભદ્રક–નેા આપાત ભદ્રક ” કેાઈ પુરુષ એવા હાય છે કે જે સંવાસ ( સહવાસ ) માં તેા ભદ્રક ( સુખદાયક ) હાય છે પણુ આલાપ આદિ દ્વારા સુખસમ્પાદક નહીં હાવાથી કલ્યાણકારક હાતા નથી. બાકીના એ પુરુષાનું કથન પણ આ કથનને આધારે સરળતાથી સમજી શકાય એવું છે.
ખીજા સૂત્રમાં પુરુષાના જે ચાર પ્રકાર કહ્યા છે તેનું હવે સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે—(૧) કાઈ પુરુષ એવા હાય છે કે જે પેાતાના અવઘને પાપકમને અથવા ત્યાયકમને અથવા હિંસા, અસત્ય આદિ પાપકર્મીને દેખે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
