________________
५००
स्थानाङ्गसूत्रे तुर्विधं प्रज्ञप्तम् , तद्यथा-मनोदुष्पणिधान-चित्तस्याऽऽत्तरौद्रादिरूपतया प्रयोगः १, एवं चाक्कायोपकरणदुष्मणिधानान्यपि विज्ञेयानि ४१
" एव"-मिति, एवम् ईदृशं मनःपभृतिदुष्पणिधानं नैरयिकाणां पञ्चेन्द्रि. याणां-संज्ञिमनुष्य तिरश्चां, यावद् वैमानिकानां वैमानिकपर्यन्तानां भवति, न त्वेके. न्द्रियविकलेन्द्रियासंज्ञिपञ्चेन्द्रियाणाम् ,तेषां मनःपभृति प्रणिधानासम्भवात्।।स.१७॥
पुरुषाधिकारादेवान्यप्रकाराणि चतुर्दशपुरुषसूत्राण्याह--
मूलम्-चत्तारि पुरिसजाया पण्णत्ता, तं जहा--आवायभदए णाममेगे संवासभद्दए १, संवासभदए णाममेगे णो आवायभदए २, एगे आवायभदएवि संवासभदएवि ३, एगे णो आवायभदए णो या संवासभदए ।४।१।
चत्तारि पुरिसजाया पण्णत्ता, तं जहा--अप्पणो णाममेगे वजं पासइ णो परस्स १, परस्त णाममेगे वजं पासइ णो अप्पणो २, अप्पणो णाममेगे वजं पासइ परस्सवि ३, अप्पणो णाममेगे वजं जो पासइ णो परस्सवि ।४।२।।
चत्तारि पुरिसजाया पण्णत्ता, तं जहा-अप्पणो णाममेगे वज्जं उदीरेइ णो परस्स ४।३। बाग्दुष्पणिधान-और कायदुष्पणिधान के सम्बन्ध में भी जानना चाहिये, ऐसा यह मनोदुष्प्रणिधान आदि नैरयिकों में पञ्चेन्द्रिय मनुष्य तिर्यञ्चों में यावत् वैमानिकों में होती है। एकेन्द्रिय विकलेन्द्रिय और असंज्ञी पञ्चेन्द्रियों में मनोदुष्पणिधान चचनदुष्पणिधान आदि नहीं होते। क्यों कि-इनमें इनका अभाव कहा गया है ॥ सू.१७॥
ચિત્તને આર્ત, રૌદ્ર આદિ રૂપે પરિણત કરવું તેનું નામ મને દુપ્પણિધાન છે. એ જ પ્રકારનું કથન કાયદુપ્રણિધાન, વાદુપ્પણિધાન અને ઉપકરણ દુપ્રણિધાનના વિષયમાં પણ સમજી લેવું. આ દુષ્મણિધાને સદ્ભાવ નારકમાં, પંચેન્દ્રિય મનુષ્ય અને તિર્યકરોમાં તથા વૈમાનિક પર્યન્તના જીવોમાં હોય છે. પરંતુ એકેન્દ્રિય, વિકલેન્દ્રિય અને અસંજ્ઞી પંચેન્દ્રિય માં મને દુપ્રણિધાન, વચનદુપ્રણિધાન આદિને સદૂભાવ હેતે નથી, કારણ કે તે જેમાં મન, વચન અને ઉપકરણને અભાવ કહ્યો છે. આ સૂ. ૧૭ છે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
