________________
स्थानाङ्गसूत्रे धाकालमन्तरेण ज्ञानाssवरणादितया परिणमनम् । तदेव निषेक इत्युच्यते । आद्यवस्थायां जीवाः प्रचुरतरं कर्मदलिकं निषिश्चन्ति द्वितीयावस्थायां विशेषहीनम्, एवं यावदुत्कृष्टावस्थायां विशेषहीनं कर्मदलिकं निषिञ्चन्ति उक्तं च"मोत्तण सगमबाई पढमाइ ठिईए बहुतरं दब्बं । सेसे विसेसहीणं जावुकोसंति सन्वेसि । १ । " इति, छाया - " मुक्त्वा स्वकामबाधां प्रथमायां स्थितौ बहुतरं द्रव्यम् । शेषायां विशेषहीनं यावदुत्कृष्टमिति सर्वासाम् । १ । " इति,
४८०
बंधि
" ३ " - ' अवघ्नन् बध्नन्ति संत्स्यन्ति ' इत्यर्थः, जीवाः क्रोधेन कर्म प्रकृतीः अवधनन्, वघ्नन्ति त्स्यन्ति इति सम्बन्धः । तत्र बन्धनं चित्तस्य कर्मणो ज्ञानावरणीयादितया निषिक्तस्य सतः पुनरपि कषाय परिणाम विशेषा. निकाचनम्, एवं मान-माया - लोभैरपि विज्ञेयम् ।
"
ज्ञानावरणादिरूप से परिणत होता है यह उपचयन है इसी का नाम निषेक है । जीव आद्य अवस्था में प्रचुरतर कर्मदलिक का निषेक करते हैं और द्वितीय अवस्था में विशेष हीन कर्मदलिक का निषेक उपचयन करते हैं। इस प्रकार वे यावत् उत्कृष्टावस्था में विशेष हीन कर्मदलिक का निषेक करते रहते है। कहा भी है-" मोत्तण संगमवाहं " इत्यादि 'बंधिंसु ३ " जीवों ने पूर्वकाल में कर्मप्रकृतियों का क्रोध से बन्ध किया है, अब भी वे करते हैं और आगे भी ये करेंगे। ज्ञानावरणीयादिरूप से निषिक्त हुवे कर्म का पुनः जो कषायविशेष से निकाचन होता है चह बन्ध है, जिस प्रकार यह बन्ध क्रोध से होता है उसी प्रकार मान माया और लोभ से भी होता है ऐसा जानना चाहिये । "उदीरिंसु ३ " નિષેક છે. જીવા આદ્ય અવસ્થામાં પ્રચુરતર કÖદલિકના નિષેક કરે છે અને દ્વિતીય અવસ્થામાં વિશેષ હીન કદલિકને નિષેક ( ઉપચય ) કરે છે. આ રીતે તેઓ ( યાવત્ ) ઉત્કૃષ્ટાવસ્થામાં વિશેષ હીન કદલિકના નિષેક अश्तां रहे छे. अह्युं पशु छे हैं-" भोत्तूण संगमबाह " त्याहि
" बधिंसु ३ " अपने अरखे वामे ज्ञानावरणीय माहि आह उभं अमृति આના ખંધ કર્યાં છે, વર્તમાનમાં પણ કરે છે અને ભવિષ્યમાં પણ કરશે. જેમ આ ખંધ ક્રોધથી થાય છે, એ જ પ્રમાણે માન, માયા અને લાભથી પણ થાય છે. તેથી ક્રોધને ખદલે આ ત્રણ પદ્મના ક્રમશઃ પ્રયાગ કરીને ત્રણ કાળવિષયક આલાપક બનાવી શકાય છે. જ્ઞાનાવરણીય આદિ રૂપે નિષિક્ત ( ઉપચયત ) થયેલાં કર્મોનું ક્રી જે કષાયવિશેષ વડે નિકાચન થાય છે, તેનું નામ અન્ય છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
