________________
सुघा टीका स्था० ४ उ. १सू० ११ समेदं मोहविशेषभूतकषायनिरूपणम् ४७५ इति-उपशान्त: अनुदयावस्थः, यश्च बहिर्न प्रकाशतेऽन्तरेव तिष्ठति सः ३ । " अणुवसंते " इति-अनुपशान्तः=उपशान्तोऽनुदयावस्थः, नोपशान्तोऽनुपशान्त उदयापलिका प्रविष्टः, यश्च क्रोधो बहिः प्रकाशते सः ४ । एकेन्द्रियादीनां जीयानामाभोगनिर्वर्तितः क्रोधः संज्ञिपूर्वभवापेक्षया बोध्या, अनाभोगनिवर्तितस्तु तद्भयापेक्षयाऽपि भवितुमर्हति ज्ञानयिकलत्वात् । उपशान्तः क्रोधो नारकादीनां जीयानां विशिष्टोदयाभावात् प्रत्येतव्यः, अनुपशान्तः क्रोधो निर्विचार प्राणिष्वेव जायत इति पर्यवसितम् । अनाभोग निर्धर्तित क्रोध है इस अनाभोगनिर्तित क्रोध को पाणी नहीं जानता हुवा करता है। तात्पर्य इसका यही है कि-अज्ञान अवस्था में जो क्रोध होता है वह अनाभोग निर्वतितक्रोध है जो क्रोध अनुदय अवस्थावाला होता है वह क्रोध उपशान्त क्रोध है ऐसा यह क्रोध बाहर में नहीं होता है, किन्तु-भीतर में बना रहता है। जो क्रोध उद्यायलिका में प्रविष्ट होता है वह अनुपशान्त क्रोध है ऐसा क्रोध बाहर प्रगट हो जाता है। एकेन्द्रिय आदि जीवों में अनाभोगनिर्वतितक्रोध संज्ञी पूर्वभय की अपेक्षा से जानना चाहिये तथा अनाभोग निर्तित क्रोध तद्भच की अपेक्षा से जानना चाहिये। क्यों कि-ये ज्ञानविकल होते हैं। उपशान्त क्रोध नारकादि जीवों में विशिष्ट उद्य के अभाव से जानना चाहिये। अनुपशान्त क्रोध विचार विहीन प्राणियों में ही होता है यह क्रोध चतुष्टय नैरयिक से लेकर वैमानिक तक में होता કહે છે. જીવ અજ્ઞાતાવસ્થામાં આ પ્રકારને કેધ કરે છે. આ રીતે અજ્ઞાતાવસ્થામાં જે કેદ થાય છે તેને અનાગ નિવર્તિત કેધ કહે છે.
જે કેધ અનુદય અવસ્થાવાળે હોય છે, એવા કેધને ઉપશાન્ત કે કહે છે. એ કે બહાર પ્રકટ થતો નથી પણ અંદર અંદર જ પડ રહે છે.
જે ક્રોધ ઉદયાવલિકામાં પ્રવિષ્ટ થયેલ હોય છે, તે ક્રોધને અનુપશાન્ત કેય કહે છે, એ કે બહાર પ્રકટ થઈ જાય છે.
એકેન્દ્રિયાદિક જેમાં આગનિવર્તિત ધને સદ્દભાવ સંજ્ઞી પૂર્વ ભાવની અપેક્ષાએ જાણવું જોઈએ. અને અનાગ નિવર્તિતને સદ્ભાવ તદ્દભવ (એજ ભવ) ની અપેક્ષાએ સમજવું જોઈએ, કારણ કે તેઓ જ્ઞાનરહિત હોય છે. નારકાદિ માં ઉપશાન્ત ક્રોધને સદભાવ વિશિષ્ટ ઉદયના અભાવને લીધે સમજ. અનુપશાન્ત કેધને સદ્દભાવ વિચારવિહીન પ્રાણીઓમાં જ હોય છે. આ ચારે પ્રકારના કેધને સદ્ભાવ નારકથી લઈને વૈમાનિક પર્ય
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
