________________
सुघा टीका स्था० ४ उ०१ सू०९ ध्यानस्वल्पनिरूपणम्
४४७ क्त्यषितकै सविचारम् " पृथक्-भिन्नम् , तस्य भावः पृथक्त्वम्-भेदोऽनेकत्वमित्यर्थः, तेन सह गतो वितर्क:-पूर्वागतश्रुताऽऽलम्बनो नानानयानुसरणरूपो विकल्पो यत्र तत् तथा, एवं च " पृथक्त्ववितकम् " एकद्रव्याश्रितानामुत्पाद. व्ययध्रौव्यरूपपर्यायाणामनेकत्वेन विकल्पाश्रयीभूतं च तत् , “ सविचारम् "विचरणं विचारः, स चार्थव्यननयोगसंक्रान्तिरूपः, तत्रार्थः परमाण्वादिः, व्यञ्जन-व्यञ्जयति-अर्थ प्रकटयतीति व्यञ्जनम् अर्थपकाशक पदं, शब्दो वाचक इति पर्यायाः, योगाः-मनोवाकायरूपास्तेषु संक्रान्ति:-संक्रमणम् अन्यतमस्मा दन्यतमस्मिन्नेकद्रव्ये गमनं, तेन सह वर्तत इति सविचारं चेति तथोक्तम् उक्तंच" उप्पायठिइभगाइ पज्जयाणं जमेगदव्वंमि ।
नाणानयानुसरणं पुव्यगयसुयाणुसारेणं । १ । वे प्रकार ये हैं पृथक्त्व वितर्क सविचार आदि इस पृथक्त्ववितर्क सविचार में श्रुतज्ञान का आलम्बन लेकर विविध दृष्टियों से विचार किया जाता है इसलिये तो यह पृथक्त्ववितर्क हुवा है ? और इसमें अर्थ व्यञ्जन तथा संक्रमण होता रहता है इसलिये यह विचार सहित हुया इस प्रकार इस ध्यान का पूरा नाम "पृथक्त्ववितर्कसविचार" पड़ा है। इसी बात को टीकाकार ने पृथक् भिन्नम् तस्य भावः पृथक्त्वम् , भेदोऽनेकत्यम् , वितर्कः पूर्वगत श्रुतालम्बनः नानानयाऽनुरूपः विकल्पोयत्र तत् तथा, इत्यादि पदों द्वारा प्रगट किया है। वितर्क नाम श्रुत का है
और अर्थसंक्रान्ति, व्यजनसंक्रान्ति और योगसंक्रान्ति का नाम विचार है, इस प्रकार विचार और वितर्क का अर्थ समझ कर इन भेदों - આ પૃથકત્વવિતક સવિચારમાં શ્રુતજ્ઞાનને આધાર લઈને વિવિધ દૃષ્ટિ એથી વિચાર કરવામાં આવે છે, તેથી તેને પૃથકવિતર્ક રૂપે પ્રકટ કર્યું છે. અને તેમાં અર્થ, વ્યંજન આદિની અપેક્ષાએ સંક્રમણ થતું જ રહે છે, તેથી તે “વિચારસહિત” વિશેષણ લગાડવાને પાત્ર બન્યું છે. આ રીતે આ ધ્યાનનું પૂરું નામ “પૃથકત્વવિતર્ક સવિચાર ” પડયું છે. એ જ વાતને સૂત્રકારે આ સૂત્રપાઠ દ્વારા પ્રકટ કરી છે–
“ पृथक्-भिन्नम् तस्य भावः पृथक्त्वम् भेदोऽनेकत्वम् , वितर्कः पूर्वगत. श्रुतालम्बनः नानानयाऽनुरूपः-विकल्पो यत्र तत्तथा " त्याह.
વિતર્ક એટલે શ્રત એટલે અર્થ સંક્રાન્તિ, વ્યંજન સંક્રાન્તિ અને યોગ સંક્રાન્તિનું નામ વિચાર છે. આ પ્રમાણે વિચાર અને વિતર્કને ભેદ સમજાવવામાં આવે તે આ ભેદનું સ્પષ્ટીકરણ થઈ જાય છે. કહ્યું પણ છે કે –
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
