________________
४०४
स्थानाङ्गसूत्रे ___टीका-" चत्तारि सुया" इत्यादि-चत्वारः चतुःस ख्यकाः, सुताः पुत्राः, पज्ञप्ताः, तद्यथा-अतिजा ( या )त:-अति-पितृसम्पदमतिक्रम्य जात:-संवृत्तोऽति जातः, यद्वा-पितृसम्पदमुल्लङ्घय यातः प्राप्तो विशिष्टतरसम्पदमित्यतियातो. ऽतिशयितसमृद्धिक इत्यर्थः १, ऋषभवत् १ ।
अनुजा (या)तः- अनु-पितुरनुरूपस्तुल्यो जातोऽनुजातः, यद्वा-'अनुयातः' अनुगतः पितृविभूत्याऽनुयात इति, पितृतुल्य इत्यर्थः, महायशोवत् , आदित्ययशसा स्वपित्रा सदृशत्वान्महायशसः २ ।
अपजात:-अप-पितृसम्पदोऽपसदो हीनो जातोऽपजातः पित्रपेक्षया किञ्चिदीनगुण इत्यर्थः, आदित्ययशोवत् , भरतापेक्षया तस्येषद्धीनगुणत्वात् ३ ।
कुलाङ्गारः-अङ्गारपदमङ्गारसदृशपरम् , तेन कुलस्य-वंशस्याङ्गार इव कुलाङ्गारः दुराचरणेन कुलदूषकत्वात् परिपीडकत्वाद्वा कुलानारायमाणः, कण्डरीकवत् । ४ ।
कोरक चार कहे गये हैं, जैसे-आम्र प्रलम्ब कोरक ताल प्रलम्ब कोरक २ वल्ली प्रलम्ब कोरक३ मेण्ड विषाणप्रलम्ब कोरक समान ४।
इस सूत्र का भावार्थ इस प्रकार से है-पुत्र जो चार प्रकार के कहे गये हैं उनमें प्रथम प्रकार का पुत्र वह है जो पिता की संपत्ति से भी अधिक संपत्तिवाला हो जाता है, जैसे भगवान्ऋषभदेव १ द्वितीय प्रकार का पुत्र वह है जो कि पिता का ही अनुरूप होता है अथवा पिता के जैसी विभूति सम्पत्तिवाला होता है जैसे महायश ये अपने पिता आदित्ययश के समान थे २ तृतीय प्रकार का पुत्र वह है जो पिता की अपेक्षा सम्पत्ति में हीन होता है अर्थात् पिता की अपेक्षा गुणों में कुछ कम होता है जैसे-आदित्ययश ये भरत की अपेक्षा गुणों में हीन थे ३ चतुर्थ प्रकार का वह पुत्र है जो अपने दुराचारों से कुल का दूषक
२४ या२ ४i छ-(१) साम्रप्रसन्म २४, (२) alexa २४, વલ્લીપ્રલમ્બ કેરક અને મેંઢ વિષાણુ પ્રલમ્બ કરક.
હવે આ સૂત્રનો ભાવાર્થ પ્રકટ કરવામાં આવે છે–(૧) અભિજાત (અથવા અતિયાત) પુત્ર તેને કહે છે કે જે પિતા કરતાં પણ વધારે સંપત્તિવાળો હોય છે જેમકે ભગવાન ઋષભદેવ. (૨) અનુજાત પુત્ર તેને કહે છે કે જે પિતાના જેટલી જ વિભૂતિ (સંપત્તિ) વાળ હોય છે. જેમકે મહાયશ. તે તેના પિતા આદિત્યયશના જેટલી જ વિભૂતિવાળા હતા. અપજાત પુત્ર” અપજાત પુત્ર તેને કહે છે કે જે પિતા કરતાં ન્યૂન સંપત્તિવાળો હોય અથવા પિતા કરતાં ગુણેમાં હીન હોય. જેમકે આદિત્ય યશ તે તેના પિતા ભરત કરતાં ગુણોની અપેક્ષાએ હીન હતો. (૪) કુલાંગાર પુત્ર તેને કહે છે કે જે પિતાના અનાચારથી
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
