________________
३९४
स्थानाङ्गसत्रे येत्यनुज्ञापनीवसत्यादेरवग्रहग्रहणरूपा ३, " पृष्टस्य व्याकरणी"-पृष्टार्थों तरपतिपादनी ४ ।
" चत्वारि भाषाजातानि" इति-भाषाजातानि-भाषाप्रकाराः, प्रज्ञप्तानि, तद्यथा-सत्यंसन्तः-मुनयः, गुणाः पदार्था वा, तेभ्यो हितं सत्यम् , एक प्रथम भाषाजातम् , ' अस्त्यात्मे '-त्यादिवत् १, द्वितीयं-मृषा=मिथ्या, 'नास्त्यात्मे' -त्यादिवत् २, तृतीयं-सत्यमृषा-सत्यमिथ्यास्वभावम् 'आत्माऽस्त्यकर्ते'-त्यादिवत् ३, चतुर्थम्-असत्यमृषा-उभयस्वभावरहितं ' ग्राम आगत ' इत्यादिवत् ५। इति । (सू० ३) ज्ञापन किया जाता है-वसति आदि का अवग्रह ग्रहण किया जाता है ऐसी वह भाषा अनुज्ञापनी है। पूछी गई बातका उत्तर देनेरूप जो भाषा है वह पृष्टव्याकरणी है। भाषा के जो चार प्रभेद कहे गये हैं-उनका तात्पर्य ऐसा है सन्त मुनिजनों को, गुणों को अथवा-पदार्थों को हित करनेपाली जो भाषा होती है वह सत्यभाषा है। जैसे-"आत्मा है।" ऐसा प्रतिपादन करनेवाली भाषा सत्य है । विद्यमान अर्थ का उत्थापन निषेध करनेवाली जो भाषा है वह मृषाभाषा है, जैसे " आत्मा नहीं है" ऐसा कहनेवाला वचन असत्यवचन है । जो भाषा सत्य मिथ्या स्वभाववाली होती है वह सत्य मृषा है, जैसे आत्मा है और वह अकर्ता है। यहां आत्मा है इतने अंश मे तो भाषा में सत्यता है और “ वह જે ભાષા દ્વારા અનુજ્ઞાપના કરવામાં આવે છે–એટલે કે ઉઘાન આદિના માલિ. કની અનુજ્ઞા લેવામાં આવે છે, તે ભાષાને “અનુજ્ઞાપની ભાષા ” કહે છે. પૂછવામાં આવેલી વાતને જે ભાષા દ્વારા ઉત્તર દેવામાં આવે છે તે ભાષાને १४व्या४२७ ला!' ४९ छे.
ભાષાના જે ચાર પ્રભેદે કહેવામાં આવ્યા છે, તેને ભાવાર્થ હવે પ્રકટ કરવામાં આવે છે–સંતને (મુનિજનેને), ગુણેને અને જેને માટે જે सितारी लाषा छ, तर सत्य साषा ४ छ. म "मात्मा छ," मा પ્રકારનું પ્રતિપાદન કરનારી ભાષા સત્યભાષા ગણાય છે. વિદ્યમાન અર્થનું ઉત્પાहन (निषेध) ४२नारी २ ला॥ छ, तेने भृषा भाषा हे छ. रेभ.... “આત્મા નથી”, આ પ્રકારનું પ્રતિપાદન કરનારી ભાષાને મૃષા ભાષા કહે છે.
જે ભાષા અંશત: સત્ય હોય અને અંશતઃ અસત્ય હોય, એવી ભાષાને સત્ય મૃષા ભાષા કહે છે. જેમકે “આત્મા છે અને તે અકર્તા છેઅહીં "मात्मा छे" मासु थन तो सत्य छ, ५ मत छ" ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
