________________
३२८
स्थानानसूत्रे
याद बालपण्डितः - संयतासंयतः देशविरतिश्रावक इत्यर्थः तस्य मरणं बालपण्डतमरणम् । यद्वा - बालं सर्वविरतिपरिणामाभावात् पण्डितं स्थूलप्राणातिपातादि चिरमणात्, बालं च तत् पण्डितं चेति बालपण्डितं तद् योगात् मरणं बालप ण्डितमरणम् । इदं देशविरतिमतः श्रावकस्य भवतीति | १ |
1
अथ बालमरणं कथयति 'बालमरणे इत्यादि, बालमरणं त्रिविधं तदेवाह स्थितले इयम्, स्थिता अवस्थिता अविशुध्यमाना असं क्लिश्यमाना च लेश्या कृष्णादिर्यस्मिन तथोक्तम् २ | संक्लिष्टयं स क्लिष्टा - संक्लिश्यमाना संक्लेशमागच्छन्ती लेश्या यस्मिन् मरणे तत्तथोक्तम् २ | पर्यवजातलेश्य, पर्यवाः परिशेष्याद्-विशुद्धिविशेषाः जाताः देशविरत श्रावक स्थावर हिंसा से अविरत होता है और सहिंसा से विरत होता है। इसीलिये विरताविरत की अपेक्षा लेकर देशविरत श्रावक का मरण बोलपण्डित मरण कहा गया है, अथवा - देशविरति श्रावक में सर्व विरति का अभाव रहता है, अतः इस अपेक्षा वह बाल है तथा स्थूलप्राणातिपात आदि से विरमण रहता है इसलियेवह पण्डित है बाल होकर भी इस तरह वह पण्डित है, इस बाल पण्डित के योग से मरण को भी बालपण्डित मरण कह दिया गया है १ बालमरण के प्रकारों को दिखाते हुवे सूत्रकार कहते हैं कि -स्थितिलेश्य आदि जो तीन भेद बालमरण के कहे गये हैं उनका तात्पर्य इस प्रकार से है - जिस मरण में कृष्णादिलेश्या अविशुध्यमान और असंक्लिश्यमान होती है ऐसा वह मरण स्थितलेश्य बालमरण है २ जिस मरण में लेश्यासंक्लेश भाव को प्राप्त करती रहती है ऐसा वह मरण શ્રાવક સ્થાવર હિંસાથી અવિરત હાય છે અને ત્રસહિંસાથી વિરત હાય છે, તે કારણે વિરતાવિરતની અપેક્ષાએ દેશવિરત શ્રાવકના મરણને ખાલપતિ મરણ કહે છે. અથવા દેશવિરતિ યુક્ત શ્રાવકમાં સર્વ વિરતિના અભાવ રહે છે, તેથી આ અપેક્ષાએ વિચારવામાં આવે તે તે માલ જ છે. પરન્તુ સ્થૂલ પ્રાણાતિપાત આદિ તે કરતા નથી, તેથી તે પ ંડિત છે-ખાલ હાવા છતાં પશુ આ રીતે તે પડિત છે. આ માલ-પડિતના ચેાગથી તેના મરણને પણ ખાલ પતિ મરણ કહ્યું છે. । ૧ ।
હવે ખાલ મરણના સ્થિતિ લેશ્ય આદિ ત્રણ ભેદોનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે-જે મરણુમાં કૃષ્ણાદિ લેસ્યા અવિશુષ્યમાન અને અસ'કિલશ્યમાન હાય છે, તે મરણને " स्थिति बेश्य मासभर " हे छे । २ ।
જે મરણુમાં લેશ્યા સંકલેશ લાવને પ્રાપ્ત કરતી રહે છે, એવા મરણને “ કિલષ્ટ લેશ્ય ખાલમરણ ” કહે છે, જે મરણુમાં પ્રતિ સમયલેસ્યાની
સ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
