________________
२००
स्थानाङ्गसूत्रे कल्पन्ते त्रय उपाश्रयाः, उपाश्रीयन्ते-आश्रीयन्ते धर्मध्यानार्थ वेति उपाश्रयाः, वसतयः, तान् पत्तिलेखयितुं-गवेषयितुं निवासार्थ याचितुमित्यर्थः । तानेवाहअध आरामगृहे-यः अधः-अधोभागभूत उपाश्रयस्तदेकदेशः-उपाश्रयत्वेन प्रति. लेखयितुं कल्पत इति भावः। एवमग्रेऽपि बोध्यम् । तथा अधो वितगृहे-अध:अधोभागे चतुर्दिक्षु विकृतम्-भित्यादिरहितम् , उपरिसमाच्छादितमित्यर्थः, यद् गृहं-स्थानं, तस्मिन् यो भूभागः । तथा-अधोक्षमूले, तत्र वृक्षस्य वटादेर्मूलंमूलभागः, तदेवगृहं वृक्षमूलगृहं तस्मिन् अधः-तदेकदेशः ॥१। उपाश्रया अनुज्ञां विना न कल्पन्ते, इत्यनुज्ञासूत्रमाह-एवम्-पूर्वोक्तालापकात् , स यथा-"पडिमा पडिवनस्स अणगारस्स कपंति तओ उवस्सया-अणुन्नवित्तए " इति । पूर्वप्रतिकरने के निमित्त ये तीन स्थान उपाश्रयरूप से कल्पित कहे गये हैंअर्थात् इन तीन स्थानों में रहकर धर्मध्यान कर सकता है धर्मध्यान करने के निमित्त जहां पर रहा जाता है वही उपाश्रय है आराम वाटिकास्थान में कोई एक स्थान पर रह कर वह धर्मध्यान कर सकता है अथवा भित्यादि से रहित किन्तु ऊपर से आच्छादित ऐसे चारों ओर से खुले स्थान में रहकर वह धर्मध्यान कर सकता है तथा वट वृक्ष के नीचे रहकर यह धर्मध्यान कर सकता है उपाश्रय अनुज्ञा प्राप्त किये विना कल्प्य नहीं होते हैं अतः इसी बात को दिखाने के लिये सूत्रकार ने " एवं अणुन्नवित्तए" ऐसा सूत्र कहा है इसका पूर्व सूत्र के साथ इस प्रकार से संबंध कहना चाहिये “ पडिमापडिवनस्स अणगारस्स कप्पति तओ उवस्सया अणुनवित्तए" पूर्वोक्त स्वरूपवाले तीन उपाश्रय શરૂ કરી છે, એવા તે અણગાર ભિક્ષુને ધર્મધ્યાન કરવા નિમિત્તે આ ત્રણ સ્થાન ઉપાશ્રયસ્થાન રૂપે ક૯પે છે એટલે કે આ ત્રણ સ્થાનમાં રહીને તે ધર્મધ્યાન કરી શકે છે. ધર્મધ્યાન કરવાને માટે જ્યાં રહેવામાં આવે છે તે સ્થાનને જ ઉપાશ્રય કહે છે. (૧) આરામગૃહ (વાટિકાગ્રહ) માં કઈ પણ એક સ્થાને રહીને તે ધર્મધ્યાન કરી શકે છે. (૨) દીવાલ આદિથી રહિત પણ ઉપરથી આચ્છાદિત એવા ચારે દિશામાં ખુલલા સ્થાનમાં રહીને પણ તે ધર્મધ્યાન કરી શકે છે, અને (૩) વડવૃક્ષની નીચે રહીને પણ તે ધર્મધ્યાન पुश राई छे.
“एवं अणुनवित्तए " । सूत्र द्वारा से. यात ४८ ४२वाम मावी छ કે તે અણગારને તે ઉપાશ્રયભૂત સ્થાને તેમને (તે સ્થાનના માલિકની આજ્ઞા વિના ક૯પતા નથી-આ સૂત્રને પૂર્વસૂત્રની સાથે આ પ્રકારને સંબંધ यह वा-" पडिमापडिवन्नस्स अणगारस्स कप्पति तओ उपस्सया अणुमवित्तए"
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
