________________
सुधा टीका स्था० ३ उ०३ सू. ६० धर्मत्वरूपनिरूपणम् तदुभयानुशिष्टिः-स्वपरोभयं प्रत्यनुशासनं, यथा
"कहकहऽपि माणुसत्ताई यावियं चरण पवररयणं च ।
ता भो । एत्थ पमामो कइयावि न जुज्जाए अम्हं ॥ १॥ छाया-कथं कथमपि मानुषत्वादि प्राप्तं चरणं प्रवररत्नं च । तस्मात् भो ! अत्र प्रमादः कदापि न युज्यतेऽस्माकम् ॥ १॥” इति ।६।
उपालम्भः-अनौचित्यप्रवृत्तिप्रतिपादनगर्भाऽनुशिष्टिरेव, तत्र-आत्मोपालम्भः आत्मानं प्रत्यनौचित्यप्रवृत्तिकथनं, यथा___ "चोल्लगदिटुं तेणं, दुलह लहिऊण माणुसं जम्मं ।
जं न कुणसि जिणधम्मं, अप्पा किं वेरिओ तुज्झ ? ॥१॥ छाया-चोल्लक (चक्रवर्तिभोजन ) दृष्टान्तेन दुर्लभं लब्ध्वा मानुष्यं जन्म ।
यनकरोषि जिनधर्मम् , आत्मा किं वैरिकस्तव ? ॥ १॥ इति ।
अपने और पर दोनों के प्रति अनुशासन रखना इसका नाम स्वपरानुशिष्टि है। जैसे-(कह कहऽवि माणुसत्ताइं) इत्यादि। हमने किसी किसी प्रकार से मनुष्य जन्म आदि सामग्री प्राप्त की है, उसमें भी फिर चारित्ररूप प्रवररत्न पाया है तो अब यहां हम को इसमें प्रमाद करना कदापि युक्त नहीं है ॥ ___ यह तुम्हारी प्रवृत्ति अनुचित है इस प्रकार के प्रतिपादनरूपयाली अनुशिष्टि ही उपालभ है इसमें आत्मा के प्रति अनुचितप्रवृत्ति करते समय ऐसा उलाहना देना कि हे आत्मन् ! यह तेरी प्रवृत्ति ठीक नहीं है यह आत्मोपालंभ है । जैसे-(चोल्लगदि8 तेणं इत्यादि ।
चोल्लकदृष्टान्त से अर्थात् चक्रवर्ती के भोजन के दृष्टान्त से दुर्लभ मा ४२नी लानाथी ५२॥नुशिष्ट ( ५२नु मनुशासन ) थाय छे. पातानु भने ५२नु अनुशासन ४२ तेनु नाम २१५रानुशिष्ट छे. सम-" कह कह ऽवि माणुसत्ताई" त्यादि. “म या या प्रयत्नाथी भनुष्यसमा सामश्री પ્રાપ્ત કરી છે, વળી તે મનુષ્ય જન્મમાં ચારિત્રરૂપી ઉત્તમ રત્ન પામ્યા છીએ, તે હવે આ મનુષ્યજન્મ પ્રમાદ કરીને એળે જવા દેવો જોઈએ નહીં.”
આ તમારી પ્રવૃત્તિ અનુચિત છે,” આ પ્રકારના પ્રતિપાદન દ્વારા જે અનુશાસન કરાય છે તેનું નામ જ ઉપાલંભ છે. તથા કેઈ અનુચિત પ્રવૃત્તિ થઈ જતાં પિતાના આત્માને જ આ પ્રકારને ઠપકે આપ કે “હે આત્મન ! આ તારી પ્રવૃત્તિ ઠીક નથી. તેનું નામ જ આત્મપાલંભ છે. मो-"चोल्लगढिनेणं, त्याह
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૨
