________________
१८२
स्थानागसूत्रे तद्यथा-अर्थविनिश्चयः, धर्मविनिश्चयः, कामविनिश्चयः९॥ सू० ६०॥ ____टीका-'तिविहे ' इत्यादि । धर्मस्त्रिविधः । तमेवाह-श्रुतमेवधर्मः श्रुतधर्मः-स्याध्यायः, चारित्रधर्म:-क्षान्त्यादि दशविधः श्रमणधर्मः, श्रुतचारित्ररूपो द्विविधोऽपि धर्मों भावधर्मउक्तः, उक्तश्च
" दुविहो उ भावधम्मो सुयधम्मो खलु चरित्तधम्मो य ।
सुयधम्मो सज्झाओ चरित्तधम्मो समणधम्मो ॥ १ ॥ छाया-द्विविधस्तु भावधर्मः, श्रुतधर्मः खलु चारित्रधर्मश्च ।
श्रुतक्षमः स्वाध्यायः, चारित्रधर्मः श्रमणधर्मः ॥१॥” इति । अस्तिकायधर्मः, अस्तिशब्देनात्र प्रदेशा उच्यन्ते, तेषां कायोराशिरस्तिकायः स चासौ संज्ञया धर्मश्चेत्यस्तिकायधर्मः-गत्युपष्टम्भलक्षणो धर्मास्तिकाय इत्यर्थः। कथा, धर्मकथा और कामकथा विनिश्चय तीन प्रकार का कहा गया है जैसे अर्थविनिश्चय, धर्मविनिश्चय और कामविनिश्चय । टीकार्थ-धर्मके जो तीन प्रकार कहेगये हैं-उनका तात्पर्य ऐसा है श्रुतरूप जो धर्म है वह श्रुतधर्म है श्रुतधर्म स्वाध्यायरूप है तथा उत्तमक्षमा आदि रूप जो दश प्रकार का श्रमणधर्म है वह चारित्रधर्म है यह श्रुतचारित्ररूप जो दोनों प्रकार का धर्म है वह भावधर्म कहा गया है। कहा भी है-" दुयिहोउ भावधम्मो” इत्यादि । ___अस्तिकाय धर्म में अस्ति शब्द है उससे प्रदेश कहे गये हैं तथा काय से इन की राशि कथित हुई है संज्ञा से जो अस्तिकायरूप धर्म है यह अस्तिकायधर्म है ऐसा अस्तिकायरूप धर्म गतिक्रिया में सहायता पहुँचानेरूप लक्षणयाला धर्मास्तिकाय है यह द्रव्यधर्म है। छे-(१) अर्थथा, (२) धर्म था भने (3) मा. विनिश्चय र प्रारना अघो छ-(१) अथ विनिश्चय, (२) धर्मविनिश्चय मन (3) अविनिश्चय.
ટીકા–હવે ધર્મના જે ત્રણ પ્રકારે કહ્યા છે તેનું સ્પષ્ટીકરણ કરવામાં આવે છે-કૃતરૂપ-શાસ્ત્રરૂપ જે ધમ છે તેને શ્રતધર્મ કહે છે. શ્રતધામ સ્વાધ્યાયરૂપ છે. ઉત્તમ ક્ષમા આદિ જે દસ પ્રકારના શ્રમણધર્મ છે તેનું નામ ચારિત્રધર્મ છે. આ શ્રતચારિત્રરૂપ બનને પ્રકારનો જે ધર્મ છે તેને ભાવધર્મ કહ્યો છે. કહ્યું પણ छ -“दुपिहोउ भाषधम्मो" त्याह
અસ્તિકાય ધર્મમાં અસ્તિ પદથી તેના પ્રદેશો ગ્રહણ કરાયા છે, તથા કાય પદથી તેમની સશિ ગ્રહણ થઈ છે. સંજ્ઞાની અપેક્ષાએ જે અસ્તિકાયરૂપ ધર્મ છે, તેનું નામ અસ્તિકાય ધર્મ છે. ગતિક્રિયામાં સહાયભૂત થવાના લક્ષણવાળું ધર્માસ્તિકાય છે. આ દ્રવ્યધામ છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર :૦૨
