________________
सुधा टीका स्था०३ उ०१ सू०२३ बादरतेजस्कायादीनां स्थितिनिरूपणम् ६७७ उत्कर्षेण त्रीणि संवत्सराणि-वर्ष त्रयं यावद् अङ-कुरोत्पत्तिसामर्थ्य संतिष्ठते, इति । ततः किम् ? इत्याह--' तेणपरं ' इत्यादि, ततः परं-तदनन्तरं वर्षत्रयानन्तरंयोनिः प्रम्लायति-वर्णगन्धरसस्पर्शादिना हीयते । प्रविध्वंसते-विनश्यति, विध्वंसते-क्षीयते । एवं च सति तबीजं -शाल्यादि बीजम् अबीजं भवति, उक्तमपि तबीजं नाङ्कुरमुत्पादयतीत्यर्थः, किमुक्तं भवति ? ततः परं-वर्षत्रयानन्तरं शाल्यादीनां योनिव्यवच्छेद:-उत्पादनशक्तिविनाशः प्रज्ञप्तः, मयाऽन्यैश्च के वलि. भिरिति । त्रिस्थानकावतारेण नारकाणां स्थितिमाह- दोच्चाएणं' इत्यादि स्पष्ट-नारं-शर्कराप्रमाख्यायांयां द्वितीया नारकाणां त्रीणि सागरोपमाणि सागरोपमत्रयपरिमितेत्यर्थः स्थितिः प्रज्ञप्ता । एवं तृतीयायां वालुकामभायामपि पृथिव्यां नारकाणां स्थितिविज्ञेया ॥ मू० २३ ॥ कम से कम एक अन्र्मुहूर्त तक रहती है और अधिक से अधिक तीन वर्षतक रहती है इसके बाद उनमें अङ्कुरोत्पादन शक्ति का वर्ण, गंध, रस और स्पर्श आदि की अपेक्षा हास हो जाता है उस शक्ति का उनमें विनाश हो जाता है वह शक्ति उनमें से नष्ट हो जाती है अर्थात् पीछे ये सब अचित्त हो जाते हैं इस तरह की अवस्था में वह बीज अबीज हो जाता है अर्थात् अङ्कर को उत्पन्न करने की शक्ति से रहित हो जाता है इसलिये वह योनि रूप नहीं रहता है ऐसा मेरा और अन्य केवलियों का कहना है मंच आदि के अर्थ के विषय में ऐसा लिखा है-" अकुड्डो होइ मंचो" इत्यादि। शास्त्रकारों ने ऐसा लिखा है कि पहिले २ नरकों में जो उत्कृष्टस्थिति है वह आगे २ के नरकों में जघन्य हो गई है अतः इस कथन के अनसार बालुकाप्रभा नाम की जो तृतीय पृथिवी है उसमें नारकियों की વધારેમાં વધારે ત્રણ વર્ષ સુધી રહે છે ત્યારબાદ તેમાં અંકુપાદન શક્તિનો વર્ણ, ગંધ, રસ અને સ્પર્શની અપેક્ષાએ હાસ થઈ જાય છે-તે બીજેની તે શક્તિનો વિનાશ થઈ જાય છે. આ પ્રકારની પરિસ્થિતિમાં તે બીજ અબીજ બની જાય છે. એટલે કે તે અંકુરને ઉત્પન્ન કરવાની શક્તિથી રહિત થઈ જાય છે, તે કારણે તે નિરૂપ રહેતું નથી. આ પ્રકારનું મારું કથન છે અને અન્ય કેવલીઓના કથનથી આ વાતને સમર્થન મળે છે. મંચ આદિને અર્થે આ प्रभारी न्य। छ-" अकुडो होइ मंचो" या शाखाशय
मे छ કે પહેલી નરકમાં જે ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ હોય છે, એજ પછીની નરકમાં જવન્યસ્થિતિ હોય છે આ સિદ્ધાંત પ્રમાણે બીજી પૃથ્વીના નારકોની જે ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ કહી છે, એ જ જઘન્યસ્થિતિ ત્રીજી નરકના નારકેની કહી છે. તેથી બીજી
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
