________________
सुधा टीका स्था. ३ उ १ सू० १९ योनिस्वरूपनिरूपणम् ६६१ दण्डकचिन्तायामे केन्द्रियादीनां पूर्वोक्तानां सचित्तादित्रिविधाऽपि योनिर्भवति । शेषाणामन्यप्रकारा, उक्तञ्च
" अचित्ता खलु जोणी, नेरइयाणं तहेव देवाणं ।
मीसा य गम्भवसही, तिविहा जोणी य सेसाणं ॥ १॥ इति ।। छाया- अचित्ता खलु योनिः, नैरयिकाणां तथैव देवानाम् ।
मिश्रा च गर्भवसतीनां, त्रिविधा योनिश्च शेषाणाम् ॥ १ ॥ इति । पुनरन्यथा योनि विध्यमाह-'तिविहा' इत्यादि, सुगमम् । नवरम्संवृता-घटिकालयवत् , विवृता-तद्विपरीता, संवृतविता - उभयरूपेति । का योनिः केषां भवतीति तद्विभागो यथाप्रकारसे है-पांच स्थावर, तीन विकलेन्द्रिय और संमूच्छिम पंचेन्द्रिय तिर्यश्च तथा मनुष्य इनको तीनों प्रकारकी योनि होती है. बाकी के जीवों को अन्य प्रकार की योनि होती है-अर्थात्-नारक और देवके अचित्त योनि होती है, गर्भज मनुष्य और तिर्यञ्चों के सचित्ताचित्त (मिश्र) योनि होती है । कहा भी है-' अचित्ता खलु जोणी' इत्यादि।
संवृत्त, विवृत्त और संवृत्तविवृत्त के भेद से भी योनि तीन प्रकार की कही गई है, इनमें नारक, देव और एकेन्द्रियों के संवृत्त योनि होती हैं । गर्भज पंचेन्द्रिय तिर्यश्च और मनुष्य इनको संवृत्त विवृत्त (मिश्र ) योनि होती है. तीनों विकलेन्द्रियोंको और संमूच्छिम पंचे. न्द्रिय तिर्यश्च मनुष्योंको विवृत्त योनि होती है, घटिकालय की तरह जो योनि ढकी रहती है वह संवृत्त योनि है, जो योनि खुली रहती है વવામાં આવે છે-પાંચ સ્થાવર, ત્રણ વિકસેન્દ્રિયે, અને સંમૂછિમ પંચેન્દ્રિય તિય"ચ તથા મનુષ્યને આ ત્રણે પ્રકારની નિ હોય છે, બાકીના જીવને અન્ય પ્રકારની નિ હેય છે. એટલે કે નારક અને દેવને અચિત્ત નિ હોય છે, ગર્ભજ મનુષ્ય અને તિયાને સચિત્તાચિત્ત (મિશ્ર) નિ હોય छ. ४थु ५५ छ -“ अचित्ता खलु जोणी " त्या:- સંવૃત, વિવૃત અને સંસ્કૃતવિવૃતના ભેદથી પણ નિ ત્રણ પ્રકારની કહી છે. નારક દેવ અને એકેન્દ્રિયને સંવૃત નિ હોય છે. ગર્ભજ પંચેન્દ્રિય તિયચ અને મનુષ્યને સંવૃતવિવૃત (મિશ્ર) નિ હોય છે. ત્રણે વિકલેન્દ્રિ
ને (દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય અને ચતુરિન્દ્રિને) અને સંમૂછિમ પંચેન્દ્રિય તિર્થશે અને મનુષ્યને વિદ્યુત નિ હોય છે. ઘટિકાલયની જેમ જે યોનિ હંકાયેલી (આચ્છાદિત) રહે છે, તે નિને સંવૃત નિ કહે છે. જે નિ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
