________________
६५०
स्थानाङ्गसूत्रे न्याह-आहार्यमाणः-आहारतया जीवेन गृह्यमाणः पुद्गलो जीवेनाऽऽकर्षणात स्वस्थानाच्चलति । एवं विक्रियमाणः पुद्गलः वैक्रियकरणवशवर्तितया चलति २। तथा स्थानात्स्थानान्तरं हस्तादिना संक्राम्यमाणश्चलति ३। 'तिविहा उवही' इत्यादि, उपधीयते-पोष्यते, संसारे स्थाप्यते वा जीवोऽने नेत्युपधिः । स त्रिवि धस्तथाहि-कर्मैवोपधिः कर्मोपधिः १, शरीरमेवोपधिः शरीरोपधिः २, भण्डानिभाजनानि, अमत्राणि-कांस्यादिभाजनानि भाण्डामत्राणि, तान्येवोपधिः भाण्डामत्रोपधिः, बाह्यः-शरीरवहिवर्ताचासौ भाण्डामत्रोपधिश्चेति-बाह्यभाण्डामत्रोपधिः। से हैं-जीव के द्वारा जो पुद्गल आहाररूप से गृह्यमाण होता है उस पुद्गल का जीव के द्वारा आकर्षण होता है इसलिये वह अपने स्थान से चलायमान होता है यह प्रथम कारण है। इसी तरह से जो पुद्गल विक्रियमाण होता है वह पुद्गल विक्रिया करनेरूप क्रिया के द्वारा वशवर्ती होने के कारण अपने स्थान से चलायमान होता है यह दूसरा कारण है तथा एक स्थान से दूसरे स्थान पर जप पुद्गल जाता है-तब वह चलायमान होता है यह तीसरा कारण है, संसार में जिसके द्वारा जीव रखा जाता है उसका नाम उपधि है वह उपधि तीन प्रकार की है एक कर्मोपधि, दूसरी शरीरोपधि और तीसरी भाण्डमत्रोपधि कर्मरूप जो उपधि है वह कर्मोपधि है शरीररूप जो उपधि है वह शरीरोपधि है तथा भाजनरूप एवं कांस्यादिभाजन रूप जो उपधि है वह बाह्यभाण्डमत्रोपधि है यह भाण्डमत्रोपधि शरीर से भिन्न होती है इस बात को प्रकट करने के लिये यहां बाह्यशब्द का प्रयोग हुआ है अथवा દ્વારા જે પુદ્ગલને આહાર રૂપે ગ્રહણ કરવામાં આવે છે, તે પુદ્ગલનું જીવન દ્વારા આકર્ષણ થાય છે, તેથી તે પિતાને સ્થાનેથી ચલાયમાન થાય છે. (૨) જે પ્રકલ વિક્રિયમાણ થાય છે, તે મુદ્દલ વિક્રિયા કરવારૂપ ક્રિયા દ્વારા-વિદિયાને અધીન થઈને–પિતાને સ્થાનેથી ચલાયમાન થાય છે. (૩) જ્યારે પુકૂલને એક સ્થાનેથી બીજે સ્થાને લઈ જવામાં આવે છે, ત્યારે પણ તે ચલાયમાન થાય છે.
સંસારમાં જેના દ્વારા જીવને રાખવામાં આવે છે, તેનું નામ ઉપાધિ છે. ते पधि र प्रा२नी छे-(१) ४५धि, शरी।५धि भने (3) उभापधि. કર્મરૂપ જે ઉપાધિ છે તેને કર્મોપધિ કહે છે. શરીરરૂપ જે ઉપધિ છે તેને શરીરે પધિ કહે છે, તથા ભાજનરૂપ અને કાંસ્યાદિ (કાંસુ આદિ) ભાજનરૂપ જે ઉપધિ છે તેને બાહ્ય ભાંડમાધિ કહે છે. આ ભાંડમાપધિ શરીરથી ભિન્ન હોય છે, એ વાતને પ્રકટ કરવાને માટે અહીં “બાહ્ય” શબ્દનો પ્રયોગ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
