________________
५४०
स्थानाङ्गसूत्रे पूर्वोक्तमष्टविधं कर्म मूर्छाजन्यं भवतीति मूस्विरूपमाह
मूलम्-दुविहा मुच्छा पण्णत्ता, तं जहा--पेजवत्तिया चेव दोसवत्तिया चेव । पेज्जवत्तिया मुच्छा दुविहा पण्णत्ता, तं जहा --माया चेव लोभे चेव । दोसवत्तिया मुच्छा दुविहा पण्णत्ता तं जहा--कोहे चेव माणे चेव ॥ सू० ४९॥ छाया-द्विविधा मूर्छा प्रज्ञप्ता, तद्यथा-प्रेमपत्यया चैव द्वेष प्रत्यया चैव १॥ प्रेमप्र. त्यया मूर्छा द्विविधा प्रज्ञप्ता, तद्यथा-मायाचैव लोभश्चैव २। द्वेषपत्यया मूर्छा द्विविधा प्रज्ञप्ता-तद्यथा-क्रोधश्चैव मानश्चैव ३॥ सू० ४९ ॥
टीका-'दुविहा मुर्छा' इत्यादि । मूर्छा-मोहः सदसद्विवेकनाशः । सा द्विविधा-प्रेमप्रत्यया द्वेषप्रत्यया चेति । प्रेम-रागः तत् प्रत्ययो हेतुर्यस्याः सा प्रेमप्रत्यया । एवं वेषो हेतुर्यस्याः सा द्वेषप्रत्यया १ । प्रेमप्रत्यया मूर्छा द्विविधा -मायालोभश्च-मायारूपा लोभरूपा चेति २ । एवं द्वेषप्रत्यया मूर्छाऽपि द्विविधा -क्रोधः, मानश्च, क्रोधरूपा मानरूपा चेति ३ ।। सू० ४९ ॥ ___ पूर्वोक्त अष्टविध कर्म मूर्छाजन्य होता है अतः अब सूत्रकार मूर्छा का स्वरूप कहते हैं-(दुविहा मुच्छा पन्नत्ता) इत्यादि । टीकार्थ-सदसद्विवेक के विनाश का नाम मूछा-मोह है यह मूर्छा दो प्रकार की कही गई है एक प्रेमप्रत्यया और दूसरी द्वेषप्रत्यया राग-प्रेम जिस मूर्छा का कारण होता है वह प्रेमप्रत्यया मूर्छा है, तथा द्वेष जिस मूर्छा का कारण होता है वह द्वेष प्रत्यया मूर्छा है । इनमें प्रेमप्रत्यया (प्रेमनिमित्त) मूर्छा भी दो प्रकार की है एक मायारूप और दूसरी लोभरूप इसी तरह से द्वेष प्रत्यया (द्वेषनिमित्त! मूर्छा भी दो प्रकार की है एक क्रोधरूप और दूसरी मानरूप ॥ सू० ४९ ॥ - પૂર્વોક્ત આઠે પ્રકારના કર્મ મૂછજન્ય હોય છે, તેથી હવે સૂત્રકાર भूछाना २१३५नु नि३५९४ ४२ छे-" दुविहा मूच्छा पण्णत्ता' त्याहટીકાથ–સારા નરસાંના વિવેકને વિનાશ થવો તેનું નામ મૂછ છે, તેનું બીજુ નામ મેહ પણ છે. મૂચ્છના નીચે પ્રમાણે બે પ્રકાર છે-(૧) પ્રેમપ્રત્યયા-પ્રેમનિમત્ત (२) द्वेषप्रत्यया. २ भू प्रेम (२१) ने ॥२) दम छ, त भूछान પ્રેમપ્રત્યયા કહે છે, કેષને કારણે ઉદ્ભવતી મૂછને દ્વેષપ્રત્યયા કહે છે. પ્રેમ પ્રત્યયા મૂચ્છના પણ બે પ્રકાર છે-(૧) માયારેપ અને (૨) ભરૂપ. ષપ્રત્યયા भूछान ५ २ छ-(१) ओघ३५ (२) मान३५. ॥ सू. ४६ ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧