________________
५०८
स्थानाङ्गसूत्रे र्जायते । एतद्वयं प्ररूपणामात्रविषयमेव । यत्तु-असंख्यातखण्डीकृतै लागः स्पृष्टा अस्पृष्टा वाऽSTकाशप्रदेशाः पतिसमयमेकैकशो निस्सायन्ते, एवं निस्सारिते सति यावताकालेन पल्यो निलेपो निष्ठितो भवति स कालः सूक्ष्मक्षेत्रपल्योपममुच्यते । एवं सूक्ष्मक्षेत्रसागरोपमं तेषां दशभिः कोटीकोटीभिभवति । अनेन सुक्ष्मक्षेत्राल्योपम-सागरोपमेण दृष्टिवादे द्रव्याणि मीयन्ते।। ___ अत्र-उद्धारपल्योपम-क्षेत्रपल्योपमयोर्ग्रहणं न कृतम् , अनुपयोगित्वात् , सूत्रे ' अद्धे '-ति विशेषणस्योक्तत्वाच्चेति ॥ मू० ४२ ॥
पूर्वोक्तैः पल्योपमादिभिर्येषां क्रोषादीना फलभूतकर्मस्थितिनिरूप्यते तत्स्व. रूपनिरूपणं कुर्वनाह
मूलम् -दुविहे कोहे पण्णत्तेतं जहा-आयपइट्ठिए चेव परपइट्रिए चेव एवं नेरइयाणं जाव वेमाणियाणं एवं जाव मिच्छादंसणसल्ले ॥ सू० ४३॥
छाया-द्विविधः क्रोधः प्रज्ञप्तः, तद्यथा-आत्मप्रतिष्ठितश्चैव परप्रतिष्ठित. श्चैव । एवं नैरयिकाणां यावद् वैमानिकानाम् । एवं यावत् मिथ्यादर्शनशल्यम् ॥ सू० ४३ ॥ व्यावहारिकक्षेत्र पल्योपम की १० कोटाकोटि से एक व्यापहारिक क्षेत्र सागरोपम बनता है इस सूक्ष्मक्षेत्रपल्योपमजन्य सागरोपम से दृष्टिवाद में द्रव्यों की गिनती की जाती है ३ । यहां सूत्र में उद्धारपल्योपम और क्षेत्रपल्पोपमका जो ग्रहण नहीं किया गयाहै वह इनके यहां अनुपयोगी होने से नहीं किया गया है । तथा सूत्र में "भद्धा" ऐसा विशेषण कहा गया है ।। मू०४२ ।।
पूर्वोक्तपल्योपम आदिकों द्वारा जिन क्रोधादिकों की फलभूत कर्मस्थिति का निरूपण होता है अब सूत्रकार उसके स्वरूप का निरूपण કોટિકટિ પ્રમાણવાળે એક વ્યાવહારિક ક્ષેત્ર સાગરોપમ * કાળ હોય છે. આ સહમ ક્ષેત્રપાપ જન્ય સાગરોપમ દ્વારા દૃષ્ટિવાદમાં દ્રવ્યની ગણતરી કરવામાં આવે છે. અહીં સૂત્રમાં ઉદ્ધાર વ્યાપમ અને ક્ષેત્રપાપમને જે ગ્રહણ કરાયા નથી તેનું કારણ એ છે કે અહીં તેઓ અનુપયોગી છે. તથા सूत्रमा “ असा'' 240 ५६ विशेष५३५ १५रायुं छे. ॥ सू.. ४२ ॥
પૂર્વોક્ત પોપમ આદિ દ્વારા ક્રોધાદિકની કુલભૂત કર્મસ્થિતિનું નિરૂ પણ થાય છે. તેથી હવે સૂત્રકાર તે ક્રોધાદિકના સ્વરૂપનું નિરૂપણ કરે છે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
