________________
-
-
A
५०४
स्थानास्त्रे परिपूरितः, कथंभूतः ? इत्याह-निरन्तर निचितः, निरन्तरं-अन्तररहितं परस्परं श्लिष्टं धनं यथास्यात्तथा निचित-निबिडतया निचयवत्कृतं पुञ्जवत्कृतमित्यर्यः भवेत् स्यात् । तस्मात्पल्यात् 'वाससए' इत्यादि, वर्षशते, इति वीप्सायां प्रत्येकवर्षशते, एकैकस्मिन् बाले अपहते-निष्कासिते सति यः कालस्तस्य पल्यस्य रिक्ती भवने जायते स कालः एकस्य पल्यस्य उपमाउपमेयः बोद्धव्यः-विज्ञेयः । इदमुक्तं भवति-पूर्वोक्तः कालो व्यावहारिकं पल्योपमं कथ्यते । अथ सागरोपमप्रमाणमाह'एएसि' इत्यादि गाथा, एतेषां पल्यानां-पल्योपमानां या कोटीकोटी दशगुणिता-दशकोटीकोटय इत्यर्थः सा एकस्य व्यावहारिकसागरोपमस्य परिमाणं भवतीति । एतद्वय प्ररूपणामात्रस्वरूपमेव ।
अत्र विशेषमाह-पल्योपमम्-उद्धाराद्धा क्षेत्रभेदेन त्रिविधम् । पुनरेतत्त्रयमपि सूक्ष्मव्यावहारिकभेदात्प्रत्येकं द्विविधम् । तत्र तावद् व्यावहारिकोद्धारपल्योबालानों में थोड़ा सा भी अन्तर अवकाश न रहें। इस प्रकार से वे बालान खूब ठसाठस निबिडरूप में उस खड्डा में भर दिये जावें इस प्रकार से जब कूट २ कर उन बालानों से वह खड्डा खूब भर जावे तब सौ सौ वर्ष के बाद उसमें से एक २ बालाग्र बाहर निकाला जावे-इस प्रकार निकालते २ जब वे समस्त बालाग्र उस खड्डे में से बाहर निकाल दिये जावें तो इनके निकालने में जितना काल समाप्त होता है वह काल एक पल्य से उपमेय कहा गया है यह पूर्वोक्त काल व्यावहारिक पल्योपम कहा गया है सागरोपम का प्रमाग इस प्रकार से है-पल्योपम कोटिकोटि को १० से गुणा करने पर एक व्यावहारिक सागरोपम का प्रमाण होता है अर्थात् १० कोडाकोडी पल्योपम का एक व्यावहारिक सागरोपम काल होता है। ભર જોઈએ કે જેથી કરીને તે બાલાડ્યો વચ્ચે બિલકુલ અંતર ન રહે. એટલે કે તે કૂવાને ખૂબ ઠાંસી ઠાંસીને તે બાલાથી ભરી દે જોઈએ. ત્યારબાદ દર સે સે વર્ષે તેમાંથી એક એક બાલાને બહાર કાઢી જોઈએ. આ રીતે તેમાંથી ૧૦૦-૧૦૦ વર્ષે એક એક બાલાઝને બહાર કાઢતાં કાઢતાં સમસ્ત બાલાને બહાર કાઢવામાં જેટલાં વર્ષો વ્યતીત થઈ જાય છે તેટલાં વર્ષ પ્રમાણ કાળને એક પપમ કાળ કહે છે. આ પૂર્વોક્ત કાળને વ્યાવહારિક પલ્યોપમ કહેવામાં આવે છે. સાગરેપમનું પ્રમાણ આ પ્રકારનું છે–પલ્યોપમ કોટિ કોટિને ૧૦ વડે ગુણવાથી એક વ્યાવહારિક સાગરોપમનું પ્રમાણ થાય છે. એટલે કે ૧૦ કલાકેડી પો મને એક વ્યાવહારિક સાગરેપમાળ થાય છે.
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
