________________
५७४
स्थानाङ्गसूत्रे भणनाद् द्विस्थानकावतारो विज्ञेयः । एवमुत्तरसूत्राण्यपि ज्ञेयानि । विशेषतु वक्ष्यामः-' आणापाणूति वा ' इत्यादिना आनप्राणः-उच्छ्वासनिःश्वासकाला, सच संख्यातावलिकाममाणः । उक्तश्च-" हट्ठस्स अणवगल्लस्स, निरुवकिट्ठस्स जंतुणो।
एगे ऊसासनीसासे एस पाणुत्ति वुच्चई ॥ १ ॥” इति । छाया-हृष्टस्यानवग्लानस्य, निरुपक्लिष्टस्य जन्तोः ।।
एक उच्छ्वासनिःश्वासः, एष प्राण इत्युच्यते ॥ १ ॥ इति । यद्वा-द्विपञ्चाशदधिकत्रिचत्वारिंशच्छत (४३५२ ) संख्यकावलिकापरिमित एक आनप्राण इति वृद्धाः । जीव अजीवरूप हैं इस प्रकार के कथन से द्विस्थानक में उनका अबतार हुआ है ऐसा जानना चाहिये इसी तरह से आगे के सूत्रों को भी जानना चाहिये १ । “अणपाणूइ चा थोवाइ वा जीवाइ य अजीचाइ य" इत्यादि । श्वासोच्छ्वोस अथवा स्तोक ये सब भी जीवरूप और अजीवरूप हैं उच्छ्वासनिःश्वास काल का नाम आनप्राण है । यह उच्छ्वास निः श्वास काल संख्यात आवलिका प्रमाणरूप होता है। कहा भी है" हदुस्स अणवगल्लस्स" इत्यादि ।
जो मनुष्य दुष्ट अर्थात् उत्साहयुक्त हो तथा अनवग्लान ग्लानिरहित अर्थात् नीरोगी हो, तथा निरुपक्लिष्ट अर्थात् मानसिक और कौटुम्बिक क्लेश से रहित हो, ऐसे मनुष्य के एक उच्छ्वास निश्वास को प्राण कहते हैं ॥१॥
अथवा-४३५२ आयलिकाप्रमाण एक आनप्राण होता है ऐसा રૂપ બે પદાર્થોને જીવ અવરૂપ પ્રકટ કરવામાં આવેલ છે. આ પ્રકારના કથનને લીધે દ્રિસ્થાનમાં (બે બેલ) તેમની ગણતરી કરવામાં આવી છે, એમ સમજવું. એજ પ્રમાણે પછીનાં સૂત્રે વિષે પણ સમજવું. | ૧
" आणपाणूइ वा थोवाइ वा जीवाइ य अजीवाइ य" त्याह
શ્વાસોશ્વાસ અને સ્તક પણ જીવરૂપ અને અજીવરૂપ છે. ઉચ્છવાસ નિશ્વાસકાળનું નામ આનપ્રાણ છે. તે ઉચ્છવાસ નિઃશ્વાસકાળ સંખ્યાત આવCarप्रभार डाय छे. ४युं ५ छ–“ हट्ठस्स अणवगल्लस्स" त्याह
જે મનુષ્ય ઉત્સાહયુક્ત હોય, અનવગ્લાન ( ગ્લાનિરહિત અથવા નીરોગી) હોય, તથા નિરુપકિલષ્ટ (માનસિક અને કૌટુંબિક કલેશથી રહિત) હેય, એવા મનુષ્યના એક ઉચ્છવાસ નિઃશ્વાસને પ્રાણ કહે છે. ( ૧ છે
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
