________________
३९०
स्थानाङ्गसूत्रे का कहा गया है एक प्रदेशकर्म और दूसरा अनुभाव कम दो जीय यथायुष्क का पालन करते हैं- एक देव और दूसरे नैरथिक दो जीवों के आयुष्क संवर्तक कहा गया है-मनुष्यों के और पंचेन्द्रियतियञ्चों के २४, "दोण्हं उपचाए " आदि यह चतुर्विशतिसूत्री है-इसका अर्थ सुगम है गर्भजन्म और संमूर्च्छनजन्म से जो जन्म भिन्न होता-विलक्षण प्रकार का होता है यह उपपात जन्म है यह जन्म देव और नैरयिकों के होता है क्यों कि उत्पत्ति स्थान में स्थित चैक्रियिक पुग़लों को शरीररूप से परिणमाते हुए वे उत्पन्न होते हैं उत्पत्तिस्थान में स्थित वैक्रियिक पुद्गलों को शरीररूप से परिणमाते हुए उत्पन्न होना इसी का नाम उपपात जन्म है उस उस काय से जीव का निर्गमन होना-मरण होना इसी का नाम उद्वर्तना है इस उद्वर्तना का व्यपदेश नैरयिक एवं भवनवासियों के ही होता है व्यन्तरदेवों के भी उद्वर्तना का प्रयोग होता है परन्तु यहां जो उन्हें स्वतंत्ररूप से नहीं दिखाया गया है उसका कारण भवनवा. सियों में उनका अन्तर्भूत होना है च्यवन नाम भी मरण का ही है परन्तु ज्योतिष्क और वैमानिक जीवों में मरण के स्थान पर च्ययन शब्द का ही प्रयोग होता है मरण शब्द का नहीं ३ गर्भ में उत्पत्ति (२)२नु. ४ मे २॥ ४ा छे-प्रश४म भने (२) अनुमा५ भ. બે જ યથાયુષ્યનું પાલન કરે છે-(૧) દેવ અને (૨) નારકે. બે જીને मायने सपत ४ा छ-(१) मनुष्योना मने (२) ५'थेन्द्रिय तिय याना. २४
" दोहं उववाए " मा २४ सूत्री मी मा५पामा माया छ तमना અર્થ સરળ છે. ગર્ભજન્મ અને સંપૂર્ઝન જન્મથી જે જન્મ ભિન્ન હોય છે-વિલક્ષણ પ્રકારના હોય છે, તે જન્મનું નામ “ઉપપાત જન્મ” છે. દેવ અને નારકમાં ઉપપાત જન્મ થાય છે, કારણ કે ઉત્પત્તિસ્થાનમાં રહેલાં વૈક્રિયિક પુદ્ગલેને શરીરરૂપે પરિણાવીને તેઓ ઉત્પન્ન થાય છે. ઉત્પત્તિ સ્થાનમાં ક્રિયિક પુદ્ગલેને શરીરરૂપે પરિણમાવીને ઉત્પન્ન થવું તેનું નામ જ ઉપપાત જન્મ છે. ૧ પિતા પોતાની કાયમાંથી (ગતિમાંથી) જીવનું નિર્ગમન થવું (મરણ થવું) તેનું નામ ઉદ્વર્તાના કહે છે. આ ઉદ્વર્તાના પદને પ્રવેગ નારકે ભવનવાસીઓમાં જ થાય છે. વ્યન્તરેમાં પણ ઉદ્ધત્તના પદને પ્રયોગ થાય છે, પરંતુ અહીં તેમને સ્વતંત્રરૂપે પ્રકટ ન કરવાનું કારણ એ છે કે ભવનવાસીઓમાં તેમને સમાવેશ થઈ જાય છે. ૨ ચ્યવન પદને પ્રયોગ પણ મરણના અર્થમાં જ થાય છે. તિષ્ક અને વૈમાનિકે સાથે મરણ પદને પ્રગ यता नथी, ५ श्ययन पहने प्रयास थाय छे. ॥ ३ ॥
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
