________________
३६८
स्थानानसूत्रे ____टीका- दोहि ठाणेहिं ' इत्यादि-पञ्चमूत्री सुगमा । नघरम्-विशेषस्त्वयम् स्वयं या स्वभावेनैव अभ्रादिष्विव पुद्गलाः संहन्यन्ते संबध्यन्ते, पिण्डीभवन्तीत्यर्थः, कर्मकर्तृप्रयोगोऽयम् । वा अथवा परेण-अन्येन पुद्गलाःसंहन्यन्ते १ । स्वयं परेण वामिद्यन्ते विघटन्ते । स्वयं वा पुद्गलाः परिशटन्ति, अवसीदन्ति कुत्सितावस्था प्राप्नुवन्ति-कुष्ठादिनाङ्गुल्यादिवत् , परेण वा पुद्गलाः परिशाटयन्ते मद्यद्रव्यादिवत् ३ । परिपतन्ति पर्वतादेरिव ४ । विध्वंसन्ते विनश्यन्ति घनपटलवत् ५। जाते हैं संबद्धित हो जाते हैं-पिण्डीभाव को प्राप्त हो जाते हैं यह उनके मिलने में प्रथम कारण है। तथा-पर के द्वारा कृत उपाय से जो पुद्गल आपस में मिल जाते हैं यह उनके मिलने में दूसरा कारण है इसी तरह जो पुद्गल अपने आप विघटित (अलग ) हो जाते हैं यह उनके विघटित होने का प्रथम कारण है तथा जब वे दूसरे कारणों से विघटित ( अलग) कर दिये जाते हैं तो यह उनके विघटित होने का दूसरा कारण है। २। इसी तरह से उनके परिशटित (सडना) होने के भी दो कारण हैं-एक कारण वह है जिस कारण से वे स्वयं ही कुष्ठ (कोढ) रोगादि से अंगुली की तरह परिशटित हो जाते हैं-कुत्सितावस्था को प्राप्त हो जाते हैं। अर्थात् सड जाते हैं, दूसरा कारण यह है कि जिसके द्वारा मद्यादि द्रव्य की तरह (परिशटिन ) सडाये जाते हैं ३ इसी प्रकार से पुद्गलों के परिपतन (पड़ने ) में भी दो कारण हैं-एक कारण यह है कि जिससे ये पर्वतादि की तरह अपने आप पतित (पड़ना) રીતને સ્વાભાવિક સંઘાત (સંયોગીકરણ) કહે છે. આ સિવાય પુદ્રના સંઘાતનું બીજું કારણ આ પ્રમાણે છે–પરના દ્વારા કૃત ઉપાય દ્વારા પણ પલે એક બીજા સાથે મળી જાય છે. ૧
પુલના વિઘટનામાં (જુદા થવામાં) પણ એવાંજ બે કારણે રહેલાં છે.(૧) પુલે પિતાની જાતે જ વિઘટિત (અલગ) થઈ જાય છે (૨) અથવા તેઓ બીજા કારણેથી પણ વિઘટન પામે છે. જે ૨ |
એજ પ્રમાણે તેમના પરિશટનમાં (સડવામાં) પણ બે કારણે કામ કરે છે-(૧) જેમ કઢાદિ રોગ દ્વારા આંગળી આદિ અગો સડી જાય છે તેમ સ્વાભાવિક રીતે જ પુલોમાં પરિશટન થાય છે (૨) મદ્યાદિ દ્રવ્યની જેમ અન્ય ઉપાયે દ્વારા પણ પરિશટન થાય છે. ૩ છે
એ જ પ્રમાણે પુલનું પરિપતન (પડવાની ક્રિયા) પણ બે કારણે થાય છે. (૧) પર્વતાદિની જેમ આપોઆ૫ પરિપતન થાય છે (૨) અન્યના દ્વારા પણ તેમનું પરિપતન કરાય છે. જે ૪
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
