________________
१६
स्थानाङ्गस्त्रे
येsपि उपयोगभावेन सार्वकालिकावबोधस्य सद्भावात् । सार्वकालिकबोधाभावे चाजीवत्वप्रसङ्गात् । अजीवत्वे सति पुनर्जीवत्वस्याभावः प्रसज्येत । अजीवस्यागे आया इत्यादि ॥ २ ॥
सूत्रार्थ - आत्मा एक है।
टीकार्थ - " अतति - सततं जानाति इति आत्मा " इस व्युत्पत्ति के अनुसार जो निरन्तर जानता है- वह आत्मा है आत्मा जीव का ऐसा कोई सा भी क्षण नहीं है जिसमें वह जानने रूप उपयोग क्रिया से शून्य रहता हो यद्यपि " अत् " धातु का अर्थ " सातत्य गमन " है परन्तु यहाँ पर जो अत् धातु का अर्थ " सततं जानाति " ऐसा विवक्षित किया गया है वह "सर्वेषां गत्यर्थानां च ज्ञानार्थत्वात् " इस नियम को लेकर किया गया है अर्थात् गत्यर्थक धातु ज्ञानार्थक भी होते हैं । अतः " अतति " क्रिया पद का अर्थ जो सतत जानता है वह आत्मा है ऐसा ज्ञानार्थक रूप में किया गया है जीवात्मा का निजलक्षण उपयोग है यह उपयोग लक्षण अपने लक्ष्य भूत सिद्ध और संसारी समस्त जीवों में पाया जाता है इससे सार्वकालिक बोध का आत्मा में सद्भाव कथित हो जाता है यदि आत्मा में सर्वकालिक बोध का अभाव माना जाये तो जीव में अजीवत्वका प्रसंग प्राप्त होता है यदि कहा जावे
66
एगे आया " त्याहि ॥ २ ॥
सूत्रार्थ — आत्मा मे छे.
टीकार्थं – ( अतति-सततं जानाति - इति आत्मा ) या व्युत्पत्ति अनुसार "ने निरन्तर लागतो रहे छे तेनु नाम आत्मा छे. " જીવની એવી એકે ક્ષણ પસાર થતી નથી કે જ્યારે આત્મા જાણુવારૂપ ઉપયાગ ક્રિયાથી રહિત
""
""
रहेता होय. ले " अतू " धातुना अर्थ " સતતગમન પણ થાય છે, परन्तु महीं ' अत् ધાતુના અર્થ “ નિરંતર જાણે છે, '' એવે કરવામાં याव्यो छे, ते " सर्वेषां गत्यर्थानां च ज्ञानार्थत्वात् આ નિયમને આધારે કરવામાં આવ્યા છે. કહેવાનું તાત્પ એ છે કે ગત્યક ધાતુ જ્ઞાનાક પણ होय छे. तेथी सहीं " अतति ” प्रियापहनो अर्थ ज्ञानार्थ४३ १२ता " સતત જાણે છે તેનું નામ આત્મા છે. ” આ પ્રમાણે કહેવામાં કોઇ ખાધ રહેતા નથી. ઉપયાગ જ જીવાત્માઓનુ લક્ષણ છે. આ ઉપયેગ લક્ષણ સિદ્ધ અને સ‘સારી જીવેામાં મેાબૂદ હોય છે. તેથી આત્મામાં સર્વકાલિક મેધના સદ્દભાવનું પ્રતિપાદન થઈ જાય જો આત્મામાં સકાલિક એધના અભાવ માનવામાં આવે, તે જીયમાં અજીવત્વ માનવાના પ્રસ`ગ પ્રાપ્ત થશે. કદાચ
શ્રી સ્થાનાંગ સૂત્ર : ૦૧
""
